O`zbekistan Respublikasi Xalk Bilimlendiriu minstrligi Ajiniyaz atindag`i Nokis mamletlik pedagogikalik institut
Download 0.74 Mb. Pdf ko'rish
|
|
ka`rxanasina iye boliwi kerek. Eger sanaat o`ndiristin` territorial ja`mlesiw da`rejesi joqari bolsa, bir emes bir neshe sanaat ka`rxanalari ma`lim bir nuqtada jaylastirilsa, onda sanaat punkti sanaat orayina aylanadi. Respublikamizdin` g`a`rezsizlik jillarinda sho`lkemlestirilgen sanaat oraylari
(Asaka, Qarawilbazar) keleshekte o`zine ta`n o`siw polyuslarina aylaniwi mu`mkin. Iri sanaat oraylari yaki ko`binese iri sanaat oraylarinin` a`tirapinda qa`niygelesken sanaat punktlerinin` jaylasiwi sanaat tu`yini, sanaat aglomeratsiyasin qa`liplestiredi. Tu`rli ma`mleketler ekonomikasin rawajlandiriw maqsetinde erkin ekonomikaliq rayonlardin` ha`r qiyli formalari sho`lkemlestirilgen. Olar qatarina erkin sanaat ha`mde sanaat sawda, eksport-import regionlari da kiredi. Solay etip, awil-xojalig`i ha`m sanaat tiykarg`i makroekonomikaliq tarmaqlardin` territorial sho`lkemlestiriw formalari ha`r qiyli o`zgesheliklerge iye. Xojaliqti territorial sho`lkemlestiriw ta`liymatinin` tiykarshisi belgili nemis ekonomisti Avgust Lesh esaplanadi. Sonin` menen birge territorial o`ndirislik kompleksler ta`liymatin belgili ekonomikst ha`m geograf N.N.Kolosovskiy jaratqan. Territorial o`ndirislik kompleksleri a`piwayi ha`m quramalli boladi. Misali, GES ha`m alyuminiy zavodi, yaki paxta tazalaw ha`mde may zavodlari bunday komplekslerdin` onsha quramalli bolmag`an formasi esaplanadi. Olar a`piwayi, yag`niy bir ka`rxana da`rejesinen rayon yaki territorial o`ndirislik komplekslerdin` joqari formalarg`a o`tiwindegi da`slepki buwin esaplanadi. O`ndirislik territorial komplekslerdin` rawajlang`an formasi ja`nede ken`irek o`z-ara baylanisqan, uliwma xaliq jaylasiwi ha`m infrastruktura sistemasina iye bolg`an sharayatta payda boladi. Bizin` sharayatimizda olar paxta maydani, paxta tazalaw ha`m may zavodlari, sharwashiliq fermalarinan, transport xojalig`inan ibarat boliwi mu`mkin. Usig`an uqsas Angren, Almaliq, Qarshi, Mirzasho`l TO`K-leri de qa`liplespekte. Transportsiz awil-xojalig`i ha`m sanaat standarti, ekonomikaliq rayon ha`m territorial o`ndirislik kompleksler payda bolmaydi. Usi ko`z-qarastan transport uliwma o`ndiris protsessi ha`m oni territorial sho`lkemlestiriwdin` «qan tamiri» ha`reketlendiriwshi, bekkemlewshi bo`limi esaplanadi. Transporttin` o`zin de territorial sho`lkemlestiriw formalari bar. En` a`weli bul tarawdin` lenta siyaqli jaylasiwinin`, tu`rli transport tu`rlerinin` kesilisken tochkalarinda transport tu`yinlerinin` payda boliwin umitpaw kerek. Magistral jollar ha`m qalalar, qalalar aglomeratsiyalari milliy ha`m regional ekonomikasinin` ishki du`zilisi, tayanish tochka ha`m siziqlardi quraydi. Misali, Tashkent-Jizzaq- Bekabad, Samarqand-Buxara-Qarshi «u`sh mu`yeshlikleri» Ferg`ana qalqasi O`zbekstan sotsialliq- ekonomikaliq turmisinin` geografiyaliq o`zegin sa`wlelendiredi.
O`zbekstan respublikasi milliy ekonomikasi ha`m onin` rawajlaniwnin basli lzgeshelileri. VII-Lektsiya. O`zbekstan respublikasinin` ta`biyiy sha`rayati ha`m ta`biyiy resurlari.
Ja`miyet ha`m ta`biyat arasindag`i o`z-ara baylanislar menen baylanisli bolg`an mashqala - ma`seleler u`stinde qatar pa`n ua`killeri izertleuler alip baradi. Biraq bunda geografiya ha`m regional ekonomika pa`nleri o`z-aldina orin iyeleydi. Sebebi izertlew ob`ekti ta`biyat, xaliq, xojaliq bolip kelgen ha`m territoriyalardin` sotsial-ekonomikaliq, rawajlaniwi, olardin` keleshegi haqqinda jumis alip bariw usi territorial pa`nler ushin basli esaplanadi. Ta`biyiy resurslar haqqinda so`z barg`anda en` a`weli bir ma`seleni jaqsi tu`sinip aliw lazim. Ma`lim, ta`biyiy resurslar tawsilip qalatug`in ha`m taysilmaytug`in resurslarg`a bo`linedi. Tausilatug`in resurslar qatarina jer asti ha`m jer u`sti bayliqlari kiredi. Sonin ushin olardan aqilg`a muwapiq ha`m tejep paydalaniw lazim boladi. Tausilmaytug`in ta`biyat resurslarg`a quyash energiyasi, samal, okean ha`m ten`iz suwlari arqali alinatug`in energiya kiredi.
Islep shig`ariw o`sip barg`an sayin ta`biyiy resurslardin` derlik barliq tu`rlerinen paydalaniw da`rejesi de artip baradi. Ta`biyiy resurslar haqinda ga`p ketkende, ta`biyiy bayliqlar ma`mleket milliy baylig`i quramina kiredi ma degen soraw tuwiliw ta`biyiy hal? Milliy bayliq quramina insan miyneti na`tiyjeleri: islep shig`ariw fondlari, jeke mu`lk, daramatlar kiredi. Soni menen birge ta`biyiy resurslar milliy bayliqti payda etiwde qatnasatug`in sotsialliq miynetke kiretug`in sarp qa`rejetlerge o`zinin` ta`sirin ko`rsetedi. Soni aytip o`tiw kerek, sotsialliq islep shig`ariwda ta`biyiy bayliqlar basli faktorlardan biri bolip esaplanadi. O`zbekstan Aziya kontinentinde, georafiyaliq orni jag`inan eki iri dar`yasi bolg`an A`mudar`ya ha`m Sirda`r`ya aralig`inda jaylasqan U`stirt platosinin arqa-shig`is bo`limi, Aral ten`izinin` batis tochkasi O`zbekstannin` en` arqa tochkasi (45 0 36 arqa ken`lik), Termiz qalasi bolsa (37 0 11- arqa ken`lik) Qubla tochkasi bolip esaplanadi. Batis tochkasi U`stirt plotasinin` (56 shig`is uzinlig`inda), shig`is tochkasi Ferg`ana alabinin` Qirg`izstan menen shegaralas bo`liminde (73 0 10
shig`is uzinliq) jaylasqan. Ta`biyiy geografiyaliq sha`rayati ko`z-qarasinan alatug`in bolsaq, O`zbekstan birqansha qolayliqlarg`a iye, bolg`an regionlardan esaplanadi. Respublika maydani 448,9 min` km 2 ge ten` bolip, ol batistan shig`isqa 1425 km ge, arqadan qublag`a 930 km.ge sozilg`an. O`zbekstan o`z maydanina qaray Evropanin` Ulli Britaniya, Bel`giya, Daniya, Shveytsariya, Avstriya siyaqli onnan u`lkenlik etedi. O`zbekstan respublikasi bir qatar ma`meketler menen, arqada Qazaqstan, shig`is ha`m qubla-shig`ista Qirg`izstan ha`m Ta`jikstan, batista Tu`rkmenstan, qublada Aug`anistan menen shegaralasadi. Respublikamiz ma`mleketlik shegaralarinin` uzinlig`i 6221 km ge ten` bolip, onnan 2203 km Qazaqstan, 1621 km Tu`rkmenstan, 1161 km Tajikstan ha`m 109 km Qirg`izstan ha`m de 137 km Aug`anstan ma`mleketlerine tuwra keledi. Respublika rel`efi bir qiyli emes, onin` qubla-batis bo`limleri tiykarinan tegisliklerden ibarat. O`zbekstannin` tegisliklerden quralg`an bo`limi pu`tkil maydaninin` u`shten bir bo`limin iyelegen. Qalg`an u`shten bo`limi bolsa tawlardan ha`m taw janbawirlarinan ibarat bolip, olar respublikamizdin` shig`is ha`mde qubla-shig`is bo`limlerin iyelegen. Ma`mleket territoriyasindag`i en` ba`lent bo`limi 4643 m.ge ten`. O`zbekstannin` territoriyasindag`i qubla- shig`is bo`limlerin iyelegen tawliqlar respublikanin` suwg`a bolg`an talaplarin ma`lim mug`darda ta`miyinlep turiwda a`hmiyetke iye. Tawlar arasinda u`lken maydanlardi iyelegen sho`kpe batiqlar bar. Olar qatarina Ferg`ana, Sangzor- Nurota, Samarqand, Qashqadar`ya ha`m Surxandar`ya batiqlari kiredi. «Ferg`ana alabi» dep atalg`an Ferg`ana batig`i tawlari aralig`inda iri territoriya bolip, onin` uzinlig`i 370 km ge ten`. Ferg`ana u`sh ta`repinen g`ana ashiq.
Respublika ishindegi tegislik bo`limlerine U`stirt pa`st tawlig`inin` bir bo`limi, to`mengi A`miwda`r`ya Qizilqum qumliqlari kiredi. Qizilkum sahrasinin` orayliq ha`m qubla-batis bo`liminde Bo`kentaw, Altintaw Ko`kpetaw siyaqli adirlar bar. O`zbekstan ta`biyiy sha`riyatinin` o`zine ta`n qa`siyetlerinin` ja`ne biri sonda, bul jerde tez-tez jer silkiniwler ju`z beredi. Jer silkiniw ku`shleri ayirim jag`daylarda 8-9 ballg`a jetiwi mu`mkin, 1823-jilda Ferg`anada, 1889-ha`m 1902-jillarda Andijanda, 1866-ha`m 1868- jillarda Tashkent qalasinda bolip o`tken silkiniwler u`lken wayranshiliqqa sebep bolg`an. 1966-j. 26-aprel` tan`inda Tashkentte u`lken ku`sh penen bolip o`tken silkiniw ko`pshiliktin` yadinda. Ma`mleketimiz ta`biyatti o`zinin` quyashlilig`i menen ajiralip turadi. Onin` Aziya kontinentinin` orayinda, okean ha`m basqa suw basseyinlerinen uzaqta jaylasqanlig`i, klimatinin` qurg`aqlig`i, jawin-shashinnin` kemligine sebepshi boladi. Respublika klimati qon`si Iran ha`m Awg`anstan ushin ta`n bolg`an o`zgeriwinin` subtropikaliq klimattan ma`lim da`rejede pariq qiladi. Ma`mleketimizdin` en` suwiq da`wiri yanvar` ayi esaplanadi. Ayirim jillari bul da`wirde suwiq keledi. Al jazdin` en` issi da`wiri iyul`-avgust aylari. Bul da`wirde alaplar ha`m taw janbauirlarinda temperatura ortasha 25-30 da`rejege jetse, qubla wa`layatlarda ol 30-35 0 , ayirim wa`layatlarda 40-42 0 qa ten`. O`zbekstan jawin-shashin kem tu`setug`in qurg`aqshil region esaplanadi. Respublikanin` ko`pshilik jerlerinde jilliq jawin-shashin mug`dari 200-300 mm di quraydi. Jauingershilik en` kem bolatug`in terrtoriyalarg`a A`miwda`r`yanin` ha`m Qizilqum sho`lleri kiredi, tawli rayonlarda 900-950 mm ge ten`. Jer u`sti suwlari
respublika territoriyalari boyinsha birqansha tegis emes bo`lingen ma`mleket territoriyasinin` u`shten eki bo`limin iyelgen tegisliklerde suw derekleri ju`da` az. Al shig`is bo`limdegi tawliqlarda da`r`ya tarmaqlari ko`p. Ma`mleketimizdin` suwg`a bolg`an iqtiyajin qanatlandiriw ushin eki iri dar`ya A`miwda`r`ya ha`m Sirda`r`ya u`lken orin tutadi. Sirda`r`yanin` uzinlig`i - 2137 km, A`miwda`r`yanin` bolsa 1437 km ge ten`. Sirda`r`ya A`miwda`r`yag`a qarag`anda uzin bolsada suwinin` ko`lemine qaray onnan keyin turadi. Orta Aziya ha`m sonday-aq O`zbekstandag`i da`r`yalarg`a suw beriushi tiykarg`i derek qar ha`m muzliqlardan ibarat. U`lkemizde suw jetispewshiligi ko`p jillar dawaminda sezilip keldi. Sol sebepli respublikanin` bir qatar territoriyalarinda bir neshe kanallar qurilg`an. Bul kanallardan tek suwg`ariw ushin g`ana emes, ba`lkim elektr stantsiyalar quriw ushin da paydalanip kelingen. Narpay, U`lken Namangang`a uqsag`an kanallar h.b suw qurilislari usilar qatarina kiredi. O`zbekstan territoriyasinda birqansha ko`ller de ushirasadi. Biraq olardin` ko`pshiligi kishi ko`ller. Olardin` arasinda en` irisi Aral ten`izi esaplanadi. Bir uaqitlari O`zbekstannin` kemeshilik ha`m baliqshiliq tarawlarinda basli orin tutip kelgen Oral ten`izinin` abroyi ha`zirgi da`wirge kelip birqansha paseyidi. A`miw ha`m Sirda`r`yanin` Uralg`a alip keletug`in suw mug`dari birqansha kemeyip ketti. Na`tiyjede onin` suw qa`ddi bir neshe litrge pa`seyip, jag`alari bolsa onlap metrge shegindi. Aral ten`izi mashqalasi payda boldi. Aral ten`izi katastrofasi aqibetinde payda bolg`an ekologiyaliq jag`day endilikte ma`mleket shen`berinen shig`ip, pu`tkil planetaliq mashqalag`a aylandi. O`zbekstan respublikasi Prezidenti I.A.Karimov dun`ya masshtabindag`i o`tkizilgen konferentsiyalarda qatnasip dun`ya ma`mleketleri diqqatin itibarin bul ma`selege qaratip keldi. Sonnan, ma`mleketimiz basshisi Birlesken Milletler Sho`lkeminin` 50 jilliq yubileyine arnalg`an N`yu-York da 1995-jili bolip o`tken sessiyasinda dun`ya ja`ma`a`tshiligi diqqat itibarin ja`ne bir bar Aral mashqalasina qaratti. 1998-jil 6-noyabr`da YuNESKO-nin` Tashkentte bolip o`tken 155 sessiyasinin` juwmaqlawshi jiynalisinda so`zge shiqqan I.A.Karimov: «Isenimim kamil, xaliq-araliq ja`miyettin` birgeliktegi is-ha`reketleri Aral ten`izi basseynindegi suw-ekologiya mashqalalarin sheshiwde a`meliy ta`sir qiladi» - dedi. Respublikada suw jetispu`wshiligi na`zerde tutilip son`g`i jillarda bir qatar suw saqlag`ishlari qurilg`an. ha`zir olardin` sani 45-ke jetedi. Respublikada bir neshe shipali mineral suwlardin` derekleri bar. Ma`mleketimizdin bulaqli suw dereklerinen paydalaniw maqsetinde Chimen, Shortoq, Jan`ajol, Turan siyaqli sanatoriyalar sho`lkemlestirilgen. O`zbekstannin o`simlikler du`n`yasi da birqansha bay. O`simlikler arasinda quraminda efir maylari bolg`an 25 min` tu`rden ziyat o`simlikler belgili. Respublika o`simlik dun`yasi haqqinda so`z ju`ritkende A`miwda`r`ya eteklerindegi ken` qamiszarlar maydanlarin da aytip o`tiw lazim. Olardan terisi qimbat bolg`an ondatorlardi ko`beytiw, quslar qoriqxanasi, sharwa mallari ushin aziqlar maydani sipatinda paydalaniw mu`mkin. Taw jaylawlarinin` ko`p jerlerin iyelep alg`an muzliqlar, jang`aqzarlar ekonomikasinin` basli tarmag`i bolg`an pal ha`rreshilikte rawajlandiriwg`a imkan beredi. Bar bolg`an o`simliklerdin` 30%-i tek respublikamizda ushiraydi. Ma`mlekettegi o`simliklerdin` u`lken bo`limi sharwashiliqta jem- sho`p bolip xizmet qiladi. O`zbekstanda jer asti bayliqlari da ko`p. Bizge ma`lim, ha`zirgi zaman o`ndirisi ha`m en` a`weli sanaatda o`nimler islep shig`ariw tiykarinan jer asti bayliqlarina tiykarlanadi. Bul barisinda ma`mleketimiz u`lken qolayliqlarg`a iye. Jer asti bayliqlari arasinda mis, qorg`asin, altin, kumis, kolayi, vol`fram, uran, ta`biyiy gaz, neft`, ko`mir, albminiy, shiyki zati tush, qimbat baha taslar, mromorlar, kaalin, ozokerit korund siyaqli bar. Bulardin` ishinde mis, qorg`asin, altin, gumis, ta`biyiy gaz, uran siyaqli ka`nler mug`dari boyinsha dun`ya ko`leminde ko`zge ko`ringen orinlardi iyeleydi. Jer asti bayliqlari haqqinda so`z ju`rt`kende O`zbekstannin` altin haqqinda o`z-aldina toqtap o`tiwimiz kerek. Altin ma`mleketimizdin` en` tiykarg`i bayliqlarinan biri bolip, g`a`rezsizligimizdin` isenimli negizi esaplanadi. Solay eken barliq ma`mleketimizdin` sirtqi ekonomikaliq baylanislarinda altin dun`ya valyutasi uaziypasin o`teydi. O`zbekstan Respublikasi altin qazip shig`ariw boyinsha ma`mleketler arasinda Rossiyadan keyin 2-shi orinda, xaliqtin` jan basina esaplag`anda bolsa 1-shi orinda. Altinnin` mug`darina qaray ma`mleketimiz du`n`ya boyinsha 4-shi, al oni qazip shig`ariw boyinsha bolsa 7-shi orindi iyeleydi. Altin qazip shig`ariwda Murintaw Respublikasinin` tiykarg`i orayi esaplanadi. Usi altin ka`ni sebepli Qizilqum sahrasinda 1972-jili Zarafshan qalasi payda boldi. Murintawdan tisqari Tashkent, Samarqand, Jizzax ha`m Namangan wa`layatlarinda da altin ka`nleri bar. O`zbekstan da altin ka`nleri qatarina Marjanbulaq, Ko`kpetas, Zorminton, Ko`shbulaq, Qayrag`ash, Pirmurod siyaqli kiredi. Respublikamizdin ayirim territoriyalarinda mis ka`nleri tabilg`an. Tashkent wa`layatinin` Almaliq qalasi qurilg`an, keyinshelli ol ren`li metallurgiya sanaati orayina aylang`an. O`zbekistanda sonday-aq ta`biiy gaz zapasi 2 trl m 3 ko`mir zapasi bolsa 2 mlrd tonnadan artiqti quraydi. Qashqada`r`ya ha`m Buxara territoriyalari esaplanadi. Mubarak gazni qayta islew zavodi, Ko`kdomalaq neft` ka`ni ma`mleketimiz jonilg`i energetikasi kompleksinde basli orin orin tutadi. O`zbekistanda ko`p jillar neft` ha`m neft` o`nimlerine bolg`an iqtiyajdi qanaatlandiriw maqsetinde oni sirttan alinip keliner edi. Ha`zirgi ku`nge kelip bolsa Respublika neft` shig`ariw tarawinda u`lken jetiskenliklerge erisilip atir. Keyingi jillarda ma`mleketimizde 20-g`a jaqin neft` ka`nlerinin` barlig`i aniqlandi. Bir qatar neft` ka`nleri iske tu`siriliwi sebepli neft` qazip shig`ariw keskin ko`beydi. Misali, 1980-jili O`zbekstanda shig`arilg`an neft` ko`lemi 2810 min` tonnani qurag`an bolsa, 1999-jilg`a kelip bul san 8 mln tonnadan artip ketti. Neft` shig`ariw boyinsha Qashqada`r`ya wa`layati ka`rwanbasshiliq etedi. Ha`zir ma`mlekette shig`arilip atirilg`an nefttin` 92 usi wa`layatqa tuwri keledi. Solay etip, O`zbekistan endilikte neft` boyinsha da g`a`rezsizlikke eristi. O`zbekstannin` sotsial-ekonomikaliq rawajlaniwinda ko`mirdin` a`hmiyeti da u`lken. Angren qon`ir ko`mir ka`ni bul barada jetekshi orindi iyeleydi. Bul ka`nnin` iske tu`siriliwi menen Angren qalasi payda boldi. Sonday-aq Surxanda`r`ya wa`layatlarinda Sharg`un, Baysun tasko`mir ka`nleri bar. Jer asti bayliqlari ta`biyat inam etken ulli bayliq esaplanadi. Biraq olardan aqilg`a muwapiq tejep paydalaniw, regionlar ekologiyaliq jag`dayin saw halda saqlaw menen birgelikte alip bariliwi kerek.
Regional ekonomika pa`ninin` tiykarshilarinan biri U.Ayzard pikirinshe, ol yaki bul territoriyanin` xojalig`i quramali jumbaq bolip, oni sheshiw xaliq baslaw kerek deydi. Rasinda da xaliq kurallari sotsial - ekonomikaliq kategoriya esaplanadi, ol menen islep shig`ariw «basinan ayag`ina» shekem ajiralmas baylanisqa iye. Sebebi miynet resurslarisiz islep shig`ariw bolmaydi, islep shig`ariw bolsa xaliq ushin kerek: materialliq ha`m ruwxiy bayliqlardin` jaratiwshisi da, olardin` tutiniwshisi da tap sol xaliq esaplanadi, yag`niy adamlardin` belgili bir territoriyadag`i birligi. O`zbekstan respublikasi xalqinin` sonina qaray du`n`yadag`i orta da`rejedegi ma`mleket esaplanadi. Onin` xalqi 1-yanvar` 2002-j. mag`liwmatlarina qarag`anda 25,1 mln adamdi quraydi. Respublika xalqi tu`rli da`wirlerde ha`r qiyli da`rejede o`sip barg`an. Misali: 1897- jili yag`niy sol jili o`tkerilgen uliwma Rossiya xaliqti esapqa esabati boyinsha ha`zirgi O`zbekstan territoriyasinda 3948 min` adam jasag`an. 1913-jilda ol 4331 min` adamdi qurag`an. Ekinshi du`n`ya urisi jillari 1939 jilda O`zbekstan xalqi 6347 min` adamnan ibarat bolg`an ha`m ol keyingi 1959- jili xaliqti esapqa aliwda ko`re 8119 min` adamg`a jetken. O`tken 20 jil dawaminda xaliqtin` sani 1772 min` adamg`a yaki ortasha bir jilda 88,6 min`g`a ko`beyip barg`an. Ko`rinip turg`aninday bul da`wirde ma`mleket xalqinin` o`siw da`rejesi biraz tezlesken. 1970-1979-j. aralig`inda ma`mleket xalqi 11779 min`nan 15389 min` adamg`a jetken, ortasha bir jilliq ko`beyiw: absolyut ko`rsetkishinde 402 min` adamg`a, salistirma yag`niy % ko`rinisinde ol 3,00%-ke ten` bolatug`ini Awqamda o`tkizilgen son`g`i xaliqti esapqa aliw O`zbekstanda 1978 min` adamdi qurag`an. Eki xaliqti esapqa aliw aralig`inda (1979- 1989jj) xaliqtin` sanina ja`ne 4391 min` adam qosilg`an ha`m onin` ortasha sanina jilliq ko`beyiw da`rejesi 2,55% ti qurag`an. Bul bolsa aldin`g`i da`wirge qarag`anda 0,45% ge kem bolg`an. Soni aytip o`tiw kerek, O`zbekstan demografiyaliq rawajlaniwdin` en` joqarg`i ko`rsetkishleri 70-jillarg`a tuwri kelgen. Ma`mlekettin` xalqinin` saninin` keyigi jilardag`i o`zgerip bariwi 1 kestede keltirilgen. Bul keste mag`liwmatlarg`a qarag`anda, respublika xalqi 1989-2000-jillarda 123,8% ke o`sken, bir jilliq ko`beyiw 195%-ti qurag`an. Usi da`wirde xaliqtin` o`siw da`rejesi Surxanda`r`ya ha`mde Qashqada`r`ya wa`layatlarinda en` joqari bolip, 1392 ha`m 1360%-ti qurag`an. Sonday-aq bul ko`rsetkish Namangan, Xorezm, Jizzax, Andijan, Samarqand wa`layatlarinda da bir qansha joqari ha`m ha`zirgi waqitta Nawayi, Sirda`r`ya, Tashkent wa`layatlarinda salistirma pa`stligi gu`zetilgen. Paytaxt - Tashkent qalasinda bolsa o`siw ju`da` a`ste: bir jilliq ko`beyiw tek g`ana 0,10 % ke ten`. Xaliqtin` salmag`ina qaray Samarqand ua`liyati birinshi, Ferg`ana - ekinshi ha`m Tashkent ua`liyati u`shinshi orinda turadi. Demografiyaliq potentsialinin` en` pa`st mug`dari Nawayi ha`m Sirda`r`ya wa`layatlarinda. Respublika territoriyasinin` ta`biyiy sha`rayati sotsialliq- ekonomikaliq rawajlaniw imkaniyatinin` tu`rliligi xaliqtin` jaylasiwina ta`sir qiladi. Ma`mleket boyinsha xaliqtin` jaylasiwinin` ortasha tig`izlig`i 1km 2 ge 55,4 adamnan ibarat bolg`an halda, ol Nawayi wa`layatindag`i 7,1 adamnan, Andijan wa`layatindag`i 515,6 adamg`a shekem pariq qiladi. Tariyxiy xalqimiz ma`mleketimizdin` suwg`arilatug`in alablarinda tig`iz jaylasqan. Bul ko`rsetkish Ferg`ana, Namangan, Xorezm wa`lfyatlarinda da bir qansha joqari. Qaraqalpaqstan Respublikasi ha`mde Nawayi ua`liyati O`zbekstan territoriyasinin` 61,9%-in qurasa da, bul jerde ma`mleket xalqinin` tek g`ana 9,3%-i jasaydi. Usi sebepli bul eki administrativ birlik respublika xalqinin` jaylasiwinin` ortasha ko`rsetkishine o`zinin` ta`sirin tiygizedi. Download 0.74 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|