O’zbekiston musulmonlari idorasi jo`ybori kalon ayol-qizlar o’rta maxsus islom ta’lim muassasasi

 
 
 
 
 
 
 

 
 
 

120
Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. Usulul fiqh. –Toshkent: Sharq nashriyoti, 2010. –B. 200. 

---

38 
2.2. Urfning sharʼiy dalilligiga hujjatlar 
Usulul-fiqh ulamolari urfning sharʼiy manba ekanligiga Qurʼon, hadis, ijmoʼ va 
qiyosdan bir qancha dalillar keltiradilar. Qurʼondan quyidagi oyatlarni dalil qilib 
keltiradilar. 
 َنيِلِهاَجألا ِنَع أض ِرأعَأ َو ِف أرُعألاِب أرُمأأ َو َوأفَعألا ِذُخ
121
“Afvni ixtiyor eting, yaxshilikka buyuring, johillardan esa yuz o‘giring”.
122
[2] 
Bu oyatda Alloh urfga amal qilishga buyurmoqda. Lekin bu yerdagi urfning 
istilohiy maʼnosi emas, balki lug‘aviy maʼnosi iroda qilingan. Alloh mazkur 
oyatdan tashqari yana bir qancha oyatlarda masalaning yechimini urfga muvofiq 
hal qilishga buyurgan. Masalan: 
 َّنُهُت َوأسِك َو َّنُهُق أز ِر ُهَل ِدوُل أوَمألا ىَلَع َو
 ِفوُرأعَمألاِب
123
“Ularni (onalarni) meʼyorida oziqlantirish va kiyintirish otaning (erning) 
zimmasidadir”.
124
[4] Bu oyatda Alloh xotinning nafaqasini bayon qilmoqda. 
125
 أعَمألاِب َّنِهأيَلَع يِذَّلا ُلأثِم َّنُهَل َو
 ِفوُر
“Ayollar uchun (belgilangan huquqlar) o‘z meʼyorida”.
126
 َنيِنِسأحُمألا ىَلَع اًّقَح ِفوُرأعَمألاِب اًعاَتَم ُهُرَدَق ِرِتأقُمألا ىَلَع َو ُهُرَدَق ِعِسوُمألا ىَلَع َّنُهوُعِ تَم َو
127
“Ularni (yaʼni ayollarni) moddiy jihatdan taʼminlanglar. Boy ham, kambag‘al 
ham o‘z hollariga qarab (taʼminlasin). Ezgulik qiluvchi (yaxshi odam)lar 
zimmasiga yuklangan huquq (shudir) ”.
128
121
Aʼrof surasi 199-oyat. 
122
Abdulaziz Mansur. Qurʼoni Karim maʼnolarining tarjima va tafsiri. B. 176. 
123
Baqara surasi, 233-oyat 
124
Abdulaziz Mansur. Qurʼoni Karim maʼnolarining tarjima va tafsiri. –B. 37. 
125
Baqara surasi 228-oyat 
126
Abdulaziz Mansur. Qurʼoni Karim maʼnolarining tarjima va tafsiri. –B. 36. 
127
Baqara surasi 236-oyat. 
128
Abdulaziz Mansur. Qurʼoni Karim maʼnolarining tarjima va tafsiri. –B. 38. 

---

39 
Mazkur oyatlardagi (فورعملاب) kalimasi erkaklar zimmasiga o‘z
ayollarining moddiy taʼminotini o‘zlarining urf-odatlariga muvofiq holda qilishlari 
kerakligini ko‘rsatadi.
Usul olimlari, yuqoridagi oyatlardagi maʼruf so‘zini urf bo‘lgan ishlar 
maʼnosida talqin etadilar. Biroq, Qurʼoni karimda yuqoridagi 
oyatlardan boshqa yana bir qancha oyatlarda va ko‘plab hadislardagi maʼruf so‘zi 
yaxshilik maʼnosida ishlatilgan. Masalan: Quyidagi oyatda,