O`zbekiston Oliy va O`rta maxsus ta`lim vazirligi Namangan Davlat universiteti
Download 1.75 Mb. Pdf ko'rish
|
fumksional matematika
- Bu sahifa navigatsiya:
- Misollar. 9.1.
- 9.1-teorema.
- 9.1-natija.
- 9.2-teorema
9.3-ta’rif. Agar ixtiyoriy β α ≠ da ( ) 0 = β α x , x bo‘lsa, u holda nolmas { } α x vektorlar sistemasiga ortogonal sistema deyiladi. Agar bu holda har bir elementning normasi birga teng bo‘lsa, { } α x ortogonal normalangan sistema, qisqacha ortonormal sistema deyiladi. Agar { } α x vektorlar ortogonal sistemani tashkil qilsa, u holda { } α x chiziqli bog‘lanmagan bo‘ladi. Haqiqatan ham, θ α α α = + + + n n x ... x x 2 2 1 1 bo‘lsin. Bu tenglikning ikkala qismini i x ga skalyar ko‘paytirib, quyidagiga ega bo‘lamiz ( ) ( ) n ,..., , i , x , x x ... x x , x i i i n n i 2 1 0 2 2 1 1 = = = + + + α α α α ( ) 0 , ≠ i i x x bo‘lgani uchun, barcha } ,..., 2 , 1 { n i ∈ larda 0 = i α bo‘ladi. 9.4-ta’rif. Agar { } E x ⊂ α sistemani o‘zida saqlovchi minimal yopiq qism fazo E fazoning o‘ziga teng bo‘lsa, u holda { } α x sistema to‘la deyiladi. 9.5-ta’rif. Agar { } α x ortonormal sistema to‘la bo‘lsa, u holda bu sistema E fazodagi ortonormal (ortogonal normalangan) bazis deyiladi. Ravshanki, agar { } α x - ortogonal sistema bo‘lsa, u holda α α x x ortonormal sistema bo‘ladi. 113 Misollar. 9.1. ( ) { } R x , x ..., , x , x x R i n n ∈ = = 2 1 - n - o‘lchamli Evklid fazosi. Bu fazoda skalyar ko‘paytma quyidagicha kiritiladi ( ) ∑ = = n i i i y x y , x 1 . Bu fazoda n k k k , e 1 = 0)} ,0, ,1 0,0, ( = { K K 4 4 3 4 4 2 1 vektorlar sistemasi ortonormal bazisni tashkil qiladi. 9.2. Kvadrati bilan jamlanuvchi ketma-ketliklar fazosi 2 l ni qaraymiz. Bu fazoda skalyar ko‘paytma quyidagicha kiritiladi ( ) ∑ ∞ = = 1 , i i i y x y x . 2 l fazoda ortonormal bazis sifatida ∞ 1 = )} ,0, ,1 0,0, ( = { n n n e K K 4 4 3 4 4 2 1 vektorlar sistemasini olish mumkin. 9.3. ] , [ 2 b a C fazoda skalyar ko‘paytma quyidagicha kiritiladi ( ) ( ) ( ) ∫ = b a dt t g t f g f , (9.4) Bu fazoda rthogonal (normalanmagan) bazisga K , 2 , 1 , 2 sin , 2 cos , 2 1 = − − n a b t n a b t n π π funksiyalardan tashkil topgan trigonometrik sistema misol bo‘la oladi. 9.4. ] , [ 2 b a L fazoda ham f va g elementlarning skalyar ko‘paytmasi (9.4) tenglik bilan aniqlanadi. 9.6-ta’rif. Agar E Evklid fazosining hamma yerida zich bo‘lgan sanoqli to‘plam mavjud bo‘lsa, E rthogona Evklid fazosi deyiladi. Yuqorida keltirilgan n R , 2 l , ] , [ 2 b a C va ] , [ 2 b a L fazolar (2.3-2.6 misollarga qarang) separabel Evklid fazolariga misol bo‘ladi. Har qanday separabel Evklid fazosidagi ixtiyoriy ortonormal sistema ko‘pi bilan sanoqlidir. Mustaqil isbotlang. 9.1-teorema. (Ortogonallashtirish jarayoni). Bizga E Evklid fazosida chiziqli bog‘lanmagan ... , f ..., , f , f n 2 1 (9.5) elementlar sistemasi berilgan bo‘lsin. U holda E Evklid fazosida quyidagi shartlarni qanoatlantiruvchi ... , ..., , , n φ φ φ 2 1 (9.6) sistema mavjud: 1) (9.6) ortonormal sistema. 2) Har bir n φ element ... , f ..., , f , f n 2 1 elementlarning chiziqli kombinatsiyasidan iborat, ya’ni 114 ; a , f a ... f a f a nn n nn n n n 0 2 2 1 1 > + + + = φ 3) har bir n f element 0 2 2 1 1 > + + + = nn n nn n n n b , b ... b b f φ φ φ ko‘rinishda tasvirlanadi. 4) (9.6) sistemaning har bir elementi 1-3 shartlar bilan bir qiymatli aniqlanadi. Isbot. 1 φ element 1 11 f a ko‘rinishda izlanadi va 11 a ( ) ( ) 1 1 1 2 11 2 1 = = f , f a , φ φ shartdan aniqlanadi. Bu yerdan ( ) 1 2 1 11 1 1 f f , f a = = Ko‘rinib turibdiki, 1 φ bir qiymatli aniqlanadi. Faraz qilaylik, 1-3 shartlarni qanoatlantiruvchi } 1 ,... 2 , 1 { , − ∈ n k k φ elementlar qurilgan bo‘lsin. Ushbu ( ) ( ) ( ) 1 1 2 2 1 1 − − − − − − = n n n n n n n , f ... , f , f f φ φ φ φ φ φ ψ elementni kiritamiz. Ko‘rinib turibdiki, agar { } 1 ..., , 2 , 1 − ∈ n k bo‘lsa, ( ) 0 = k n , φ ψ va ( ) 0 > n n , ψ ψ bo‘ladi. Chunki ( ) 0 = n n , ψ ψ tenglik (9.5) sistemaning chiziqli erkli ekanligiga zid. ( ) n n n n , ψ ψ ψ φ = deymiz. n ψ vektorning qurilishiga ko‘ra u n f ..., , f , f 2 1 vektorlarning chiziqli kombinatsiyasi va demak, n φ ham ularning chiziqli kombinatsiyasi, ya’ni n nn n n n f a ... f a f a + + + = 2 2 1 1 φ , bu yerda ( ) 0 1 > = n n nn , a ψ ψ Bundan tashqari ( ) 1 = k k , φ φ , ( ) ( ) n k k n < = , 0 , φ φ va ( ) 0 2 2 1 1 > = + + + = n n nn n nn n n n , b , b ... b b f ψ ψ φ φ φ , ya’ni n φ teorema shartlarini qanoatlantiradi. (9.5) sistemadan 1-3 shartlarni qanoatlantiruvchi (9.6) sistemaga o‘tish ortogonallashtirish jarayoni deyiladi. Ko‘rinib turibdiki, (9.5) va (9.6) sistemalardan hosil bo‘lgan qism fazolar ustma- ust tushadi. Bundan kelib chiqadiki, bu sistemalar bir vaqtda to‘la bo‘ladi. ∆ 9.1-natija. Har qanday separabel Evklid fazosida sanoqli ortonormal bazis mavjud. Isbot. n φ - E Evklid fazosining hamma yerida zich sanoqli to‘plam bo‘lsin. Undan chiziqli bog‘langan elementlarni chiqarib tashlab, qolgan { } n f sistemaga ortogonallashtirish jarayonini qo‘llab, ortonormal bazisni hosil qilamiz. ∆ 115 9.1. Bessel tengsizligi. Yopiq ortogonal sistema Bizga n - o‘lchamli E Evklid fazosi va uning n e e e ..., , , 2 1 ortonormal bazisi berilgan bo‘lsin. U holda ixtiyoriy E x ∈ elementni ∑ = = n k k k e c x 1 (9.7) yoyilma ko‘rinishda yozish mumkin, bu yerda ( ) , , k k e x c = { } n k ...., , 2 , 1 ∈ . Bu yoyilmani cheksiz o‘lchamli Evklid fazolari uchun qanday umumlashtirish mumkinligini ko‘rib chiqamiz. Bizga E Evklid fazosining ... , ..., , , 2 1 n φ φ φ (9.8) ortonormal sistemasi va E f ∈ ixtiyoriy elementi berilgan bo‘lsin. f elementga ( ) ,... ...., , 2 , 1 , , n k f c k k = = φ (9.9) sonlar ketma-ketligini mos qo‘yamiz va k c sonlarni f elementning koordinatalari yoki } { n φ sistemadagi Fur’e koeffitsiyentlari deb ataymiz. ∑ ∞ = 1 k k k c φ (9.10) formal qatorni esa f elementning } { n φ ortonormal sistema bo‘yicha Fur’e qatori deb ataymiz. Quyidagicha savol tug‘iladi. (9.10) qator yaqinlashuvchimi? Ya’ni qatorning qismiy yig‘indilar ketma-ketligi ∑ = = n k n k k f c 1 φ biror elementga yaqinlashadimi? Agar } { n f ketma-ketlik yaqinlashuvchi bo‘lsa, u holda (9.10) qatorning yig‘indisi f ga teng bo‘ladimi? Bu savollarga javob berish uchun quyidagi masalani qaraymiz. Berilgan n natural son uchun } { n ,... , k , k 2 1 ∈ α koeffitsiyentlarni shunday tanlash kerakki, f va ∑ = = n k k k n S 1 φ α (9.11) yig‘indi orasidagi n S f − masofa minimal bo‘lsin. Bu masofa kvadratini hisoblaymiz. (9.8) ortonormal sistema bo‘lgani uchun ( ) ( ) ( ) ( ) . c c f c c c f , f f , f , f , , f f , f f , f S f n k k n k k k n k k n k k n k k n k k k n k k n k k k n j j j n k k k n k k k n k k k n k k k n k k k n ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ = = = = = = = = = = = = = = − − + = − + + + − = + − = + + − − = − − = − 1 2 1 2 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 α α α α φ α φ α φ α φ α φ α φ α φ α Bu ifoda 116 } { n ,..., , k , c k k 2 1 ∈ ∀ = α (9.12) bo‘lgan holda minimumga erishadi. Bu holda . 1 2 2 2 ∑ = − = − n k k n c f S f (9.13) Biz isbotladikki, (9.11) ko‘rinishdagi yig‘indilar ichida f elementdan Fur’e qatorining ∑ = = n k k k n c f 1 φ qismiy yig‘indisi eng kam chetlanar ekan. Bu tasdiqning rthogona ma’nosi shundan iboratki, ∑ = − n k k k f 1 φ α rthog n φ φ φ ..., , , 2 1 vektorlarning barcha chiziqli kombinatsiyalariga rthogonal, ya’ni n S f − element n φ φ φ ..., , , 2 1 vektorlardan hosil bo‘lgan qism fazoga rthogonal bo‘lishi uchun (9.12) shartning bajarilishi zarur va yetarlidir. 0 2 ≥ − n S f bo‘lgani uchun (9.13) tenglikka ko‘ra 2 1 2 f c n k k ≤ ∑ = . Bu tengsizlik ixtiyoriy N n ∈ uchun o‘rinli, shunday ekan, ∑ ∞ = 1 2 k k c qator yaqinlashuvchi va 2 1 2 f c k k ≤ ∑ ∞ = . (9.14) So‘nggi (9.14) tengsizlik Bessel tengsizligi deyiladi. 9.7-ta’rif. Agar ixtiyoriy E f ∈ uchun 2 1 2 f c k k = ∑ ∞ = , ( ) k k f c φ , = (9.15) tenglik o‘rinli bo‘lsa, } { n φ ortonormal sistema yopiq sistema deyiladi. (9.15) tenglik Parseval tengligi deyiladi. (9.13) tenglikdan kelib chiqadiki, } { n φ ortonormal sistemaning yopiq bo‘lishi uchun, har bir E f ∈ da ∑ ∞ = 1 k k k c φ Fur’e qatorining qismiy yig‘indilar ketma-ketligi f elementga yaqinlashishi kerak. 9.2-teorema. Separabel Evklid fazosida har qanday to‘la ortonormal sistema yopiq va aksincha. Isbot. E dan olingan ixtiyoriy } { n φ to‘la ortonormal sistemani qaraymiz. Istalgan E f ∈ uchun ( ) ,... ...., , 2 , 1 , , n k f c k k = = φ Fur’e koeffitsiyentlarini 117 olamiz. } { n φ sistema to‘la bo‘lgani uchun ixtiyoriy 0 > ε songa ko‘ra shunday ∑ = N k k k 1 φ α chekli yig‘indi mavjud bo‘lib, ε φ α < − ∑ = 2 1 N k k k f tengsizlik bajariladi. U holda N n ≥ bo‘lganda ε φ α φ < − ≤ − = − ≤ − ∑ ∑ ∑ ∑ = = = = 2 1 2 1 1 2 2 1 2 2 k N k k k N k k N k k n k k f c f c f c f . Olingan bu munosabatlardan ∑ ∞ = = 1 2 2 k k c f Parseval tengligi kelib chiqadi, ya’ni } { n φ sistema yopiq ekan. Endi } { n φ - E dan olingan ixtiyoriy yopiq ortonormal sistema bo‘lsin. E f ∈ vektor qanday bo‘lmasin, uning Fur’e qatori ∑ ∞ = 1 k k k c φ ning qismiy yig‘indilar ketma-ketligi f elementga yaqinlashadi, chunki 0 lim lim 1 2 2 2 1 = − = − ∑ ∑ = ∞ → = ∞ → n k k n n k k k n c f c f φ . Shuning uchun } { n φ - sistemaning barcha chekli kombinatsiyalari to‘plami E ning hamma yerida zich bo‘ladi. Ya’ni } { n φ to‘la ortonormal sistema bo‘ladi. ∆ Download 1.75 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling