O’zbekiston respublika oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Kapital qo’yilmalarning tarmoq tarkibi iqtisodiyotning tarmoqlari va sohalarida
foydalanilayotgan kapital investitsiyalar salmog’ini va hajmini ifodalaydi.
Tarmoq tarkibi, eng avvalo, mablag’larni ishlab chiqarish va noishlab chiqarish ob’ktlari
bo’yicha taqsimlanishini, undan so’ng tarmoq sohalari, ya’ni sanoat, qishloq xo’jaligi, transport
va aloqa, uy-joy va hokazolar bo’yicha tao’simlanishini konkretlashtiradi. Investitsiyalarni
tarmoqlararo tarkibi ma’lum davrda hal qilinadigan vazifalarni xarakteridan va ularning
ustuvorligidan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Iqtisodiyot tarmoqlarini isloh qilishning boshlanish davrida investitsiya mablag’lari ishlab
chiqarish sohalariga ko’proq ajratilgan.
Keyingi yillarda kapital mablag’larning tarmoqlari bo’yicha taqsimlanishida noishlab
chiqarish sohalariga, xususan, uy-joy, kommunal tarmoqlariga, ta’lim va sog’liqni saqlash
sohalariga ham e’tibor kuchayib borayapti. 2012 yilda iqtisodiyotimizga 11 mlrd. 700 mln.dollar
miqdorida ichki va xorijiy investitsiyalar jalb etildi yoki 2011 yilga nisbatan 14%ga o’sdi.
CHet el investitsiyalari ko’paydi. Masalan, 2012 yilda ularning salmog’i 2 mlrd. 500
mln.dollarni tashkil qilib, kapital qo’yilmalarning tarkibida 22% dan ko’prog’ini tashkil qildi. Bu
o’z navbatida ishlab chiqarish ob’ektlarini rekonstruktsiya qilishni va texnik jihatdan qayta
qurollantirishni kengaytirish uchun qulay imkoniyat yaratildi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturiga
asosan akademik litsey, professional kollejlar qurish uchun markazlashtirilgan investitsiyalarning
salmog’i sezilarli darajada ko’paydi.
Kapital qurilmalarning hududiy tarkibi kapital qo’yilmalarning tumanlar, viloyatlar va
iqtisodiy regionlar bo’yicha taqsimlanishini bildiradi. Bu masalani hal qilishda iqtisodiyot
hududiy tarkibini takomillashtirish vazifalari asosida hal qilinadi.
Ishlab chiqarish va noishlab chiqarish fondlarini ishga tushirish hisob-kitoblari kapital
qo’yilmalarning taqsimlanishi bilan chambarchas bog’liq bo’lishi ksrak. Kapital qo’yilmalarga
bo’lgan talab zarur bo’lgan ishlab chiqarish quvvatlari, asosiy fondlarni ishga tushirish asosida
aniqlanadi.
Talab ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sarflari bo’yicha alohida aniqlanadi. Ishlab
chiqarish sohasida kapital qo’yilmalarga bo’lgan talab alohida. Bir xil mahsulot ishlab
chiqaradigan tarmoqlarda va nomenklaturasi keng bo’lgan tarmoqlardl hisoblanadi.
Bir xil mahsulot ishlab chiqaradigan tarmoqlarda kapital qo’yilmalar hajmi quyidagi
formula bilan aniqlanadi:
K=K
ud
∆K,

---

84
bu yerda: K- kapital qo’yilmalar;
K
ud
- kapital qo’yilmalarning salmog’i (ya’ni bir birlik quvvatni o’sishini ta’minlovchi
kapital qo’yilmalar);
∆K- Yangi qurilish va kengaytirish hisobiga quvvatlarning o’sishi, ya’ni quvvatlarga
bo’lgan qo’shimcha ehtiyoj.
Kapital qo’yilmalar hajmiga bo’lgan umumiy talab harakatdagi quvvatlarni ishga
tushirishga, texnik jihatdan qayta qurollanishiga, yangi ishlab turgan korxonalarni kengaytirish,
prognozlashtirish davrda kiritilgan hamda avval ishga tushirilgan obьektlar ishlarini tamomlash
va prognozlashtirish yilinish oxirida qurilish zadelini tashkil etish uchun kapital qo’yilmalarni
summasi sifatida aniqlanadi.
Noishlab chiqarish sohasidagi tarmoqlarda kapital qo’yilmalarga bo’lgan talab shu soha
korxonalari sonini kengaytirish va kapital qo’yilmalar salmog’iga bo’lgan talab asosida
aniqlanadi. Masalan, savdoda savdo maydonining o’sishi va kapital qo’yilmalar salmog’i
asosida, tabobatda kasalxonalardagi o’rinlar sonining o’sishi va kapital qo’yilmalar salmog’i
asosida va hokazo.
Kapital qo’yilmalarning asosiy manbai milliy daromadning jamg’arma fondi