O’zbekiston respublika oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

tashish hajmini aniqlash va uni transport turlari o’rtasida oqilona taqsimlash kerak
bo’ladi.
Yuk tashish hisob-kitoblarida quyidagi ko’rsatkichlardan foydalaniladi: tashiladigan
yuklarning hajmi, yuk tashishning o’rtacha masofasi, yuk oborotining hajmi.
Tashiladigan yuklarning hajmini aniqlash uchun normativ yoki umumlashtirilgan
hisob-kitoblar hamda balans usullaridan foydalaniladi.
Birinchi usul asosan tashiladigan yuklar hajmini aniqlashning dastlabki bosqichlarida
qo’llaniladi. SHu koeffitsient yuklarning alohida turlari bo’yicha hisoblanadi va bundan avvvalgi
yillardagi tashilgan yuklar shu mahsulotni iщlab chiqarish hajmiga bo’linadi. Masalan, 2002
yilda O’zbekistonda 3292,5, mln. tonna ko’mir qazib olingan, bundan 3087,7 mln. tonna
tashiladigan bo’lsa, yuk tashish koeffitsienti
Masalan, 2003 yilda 3384,2 mln. tonna ko’mir qazib olinadigan bo’lsa, bunda
tashiladigan yuklarning hajmi quyidagicha topiladi (3384,2´ 0,94=3181,15 mln. tonna).
Yuklarning barcha turlari bo’yicha tashiladigan yuklar hajmi aniqlanib milliy
iqtisodiyot bo’yicha umumiylashtiriladi.
Xisoblangan summaning to’g’riligini isbotlash uchun balans usulidan foydalaniladi.
Bu usulni qo’llash balans hisob-kitoblar tizimiga va eng avvalo mahsulotni ishlab chiqarish va
iste’mol qilish balansiga asoslanadi.
Tuman ishlab chiqarish va iste’mol balanslari ishlab chiqilgandan keyin mas’ul tashkilotlar
tomonidan respublikaga tashib kelinadigan va tashib ketiladigan yuklarning umumiy hajmi
transportning yig’ma balansi yordamida aniqlanadi. Tashib ketiladigan yuklarning hajmi
aniqlab berilgandan keyin yuk tashishning o’rtacha masofasini aniqlanadi. O’rtacha masofa
tumanlararo balans yoki shaxmat shaklidagi balans yordamida aniqlanadi.
Tashiladigan yuklarning hajmi:
å
=
+
+
=
1305
400
600
305
P
mln. t.
O’rtacha masofa:
км
урт
88
,
60
1305
)
30
400
(
)
67
600
(
)
50
305
(
=
´
+
´
+
´
=
l
ya’ni:
bu yerda:
R – iste’molchilar va yukni tashib beruvchilar o’rtasidagi masofa;
l
- tashib kelinadigan yukning xajmi.
Mahsulot ishlab chiqarishdan iste’molchilarga olib borishdagi transport xarajatlari kam
bo’lishi kerak. Bu masalani yechishda ayrim shart-sharoitlarga amal qilish kerak.
1. Ma’lum bir punktdan jo’natiladigan yukning miqdori shu punktda ishlab chiqarilgan
mahsulotlarning hajmiga teng bo’lishi kerak.
2. Barcha jo’natiladigan joylardan ma’lum punktga keladigan mahsulotning hajmi shu
punktning ehtiyojini qondirishi kerak.
å
å
×
=
P
P
урт
l
l
94
.
0
5
.
3292
7
.
3087 =
=
K