O`zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti f. M. Otaxo'jayev
-§.BXSR (Buxoro Xalq Sovet Respublikasi) da
Download 0.85 Mb.
|
OILA HUQUQI .OTAXO`JAYEV F M
5-§.BXSR (Buxoro Xalq Sovet Respublikasi) da
nikoh va oila munosabatlarining huquqiy tartibga solinishi 1920-yil 2-sentabrda Buxoro amirligi qulab, Buxoro Xalq Sovet Respublikasi vujudga keldi. 1920-yil 6-oktabrda xalq vakillarining Birinchi Butunbuxoro qurultoyi chaqirildi. Uning ishida 2 mingga yaqin vakil ishtirok etdi. 1920-yil 8-oktabrda qurultoy avvalgi Buxom amirligi o'rnida Buxoro Xalq Sovet Respublikasi tuzilganligini e'lon gildi. 1921-yil 4-martda RSFSR va BXSR o`zaro do'stlikni mustahkamlash manfaatlari yo`lida "Ittifoq Shartnomasi"ni tuzib, unga muvofiq Sovet Rossiyasi va Buxoro Xalq Sovet Respublikasi o'zaro birbiriga yordam berib, har ikkala sovet respublikasining mustaqilligi va manfaatlarini jahon imperializmidan himoya qildi. 1920-yilgi Buxoro inqilobining birinchi bosqichi o'z mohiyatiga ko'ra antifeodal bo`lib, tabaqachilikka, zulm o'tkazish, yirik yer egalari, krepostnoylikka qarshi garatilgan edi. Shunday qilib u burjuademokratik inqilobi vazifasini bajardi. BXSRning 1921-yilda qabul qilingan Asosiy Qonuni Buxoro Respublikasining Birinchi Konstitutsiyasi bo'lib, u xalqlarning manfaatlarini muhofaza qilishga qaratilgan edi. Mazkur Konstitutsiyada Bu -----------------------------------------------41----------------------------------------------------- xoroning mahalliy via tarixiy xususiyatlari nazarga olinib, uning matniga "Mehnatkash xalq via ekspluatatsiya qilinuvchi xalqlar huquylari Dekloratsiyasi"dagi bir qator qoidalar kiritilmadi. Asosiy Qonunda respublikada istiqornat qiluvchi ayollarning erkaklar bilan teng huquqqa ega ekanligi, butun millatlarning tengligi via erkinligi e'lon qilindi. Konstitutsiyada belgilanishicha, odil sudlov xalq qozi sudlari tomonidan amalga oshirilib, ular o`z qarorlari via hukmlarini soviet qonunlariga zid bo'lmagan holda, shariat via odat normalariga asoslanib chiqarishlari mutnkin edi. Chunki shariat via odat normalari ingilob tomonidan bekor qilingan emas edi. Sud yuritish ishlarini yanada demokratlashtirish 1924-yil 5-yanvarda qabul qilingan "BXSR sud tuzilishi Nizomi" asosida amalga oshirildi. Shu bilan birga BXSR hududida RSFSRning 1922-yilgi tahriridagi hamma kodekslari tatbiq etila boshlandi. 1924-yil 18-sentabrda xalq vakillarining V Butunbuxoro gtu-ultoyi chaqirildi. 1924-yil 19-sentabrda BXSR Sotsialistik Respublika deb e'lon qilindi. Buxom Xalq Soviet Respublikasida nikoh via oila to'g'risidagi qonunchilik shariat normalariga asoslangan edi. 1924-yilga qadar BXSRda ayollarni huquqiy via amaliy ozod qilishga qaratilgan heck qanday qonun qabul qilinmadi. 1924-yil 30yanvarda Butunbuxoro MIK majlisida o'zbek xalqining to'y via tna'rakalarini kam mablag' sarflab o'tkazish to`g`risida ma'ruza tinglandi. Butunbuxoro Markaziy Ijroiya Komiteti ushbu masala bo'yicha qarorni muhokama qilib, to'y via ma'raka odatlarini bajarish tufayli bo'ladigan ortiqcha xarajatlarni kamaytirish bo'yicha qonun chigarish to'g'risida fikrga keldi. Bu masala bo'yicha dekret loyihasining asos y qoidalarida shariat nuqtayi nazaridan quyidagilar nazarda tutilgan edi; dindorlarning qurultoyi rasm-rusm via odat tufayli to'yda via dafn marosimini o'tkazish vaqtida bo'ladigan xarajatlar butunlay oshiqcha, shariatga zid deb qaror chiqardi. Bunday xarajatlarning og`irligi BXSR xalqi boshiga tushadi, ularning ko'pchiligi esa mayda hunarmandlar via karnbag'allardan iborat, ularning iqtisodiy ahvoli juda og'ir bo`lib, shu tufayli ko`pchilik nikoh tuza olmay, tug'ilish kamayib ketdi. Nikoh tuzish tartibi, nikoh tuzish bilan bog'liq har xil -------------------------------------42---------------------------------------------------
1. Ayollarning erkiga qarshi zo'rlik qilib o'g'irlash. 2. Jinsiy jihatdan balog'atga etmagan gizlarni nikohga olish maqsadida o'g'irlash. 3. Ayollarning xohishiga zid ravishda nikoh rasm-rusumlarini o'tkazish yoki nikohni qayd ettirish. BXSRning maishiy jinoyatlar to'g'risidagi qonuni nikoh huquqi borasida chigarilgan birdan-bir hujjat hisoblanadit. 1924 yil oktabrda O`zbekiston Soviet Sotsialistik Respublikasi tashkil topgandan so `ng ham O `zSSRni tashkil qilish Revolyutsion Komitetining 1924 yil 27 noyabrdagi garorigaZ asosan, sobiq Buxoro Xalq Soviet Respublikasining hududida nikoh-oila huquqiy munosabatlarida tatbiq qilinib kelgan shariat via odat normalari O'zSSRning gonunlari qabul qilinguniga qadar o`z kuchini saqlab qolishi qayd etildi. Sobiq Buxoro Xalq Soviet Respublikasi hududida 1928 yil 1 oktabrgacha, ya'ni O'zSSRning nikoh, oila hamda vasiylik via fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish haqidagi qonunlar Kodeksi tatbiq qilingunga qadar diniy marosimlar bo'yicha tuzilgan nikoh fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish davlat organlarida qayd etilgan nikohga tenglashtirilishi belgilangan. Buxoro Xalq Soviet Respublikasi hududida tuzilgan diniy nikohlar yozma shaklda rasmiylashtirilmagan, nikohga kiruvchilarga nikoh munosabatini tasdiglovchi guvohnoma ham berilmagan. Zarur hollarda nikoh huquqiy munosabatini guvohlar ko'rsatuvi bilan tasdiglash mumkin edi. Tan olinishi lozim bolgan nikohlarni isbotlaydigan yozma dalillar ham bolmagan. Shuning uchun diniy odat bo`yicha nikohdan o`tganlar hayot bo'lsa, SSSR Oliy Soveti Prezidiumining 1944 yil 8 iyul Farmonining 19-moddasiga muvofiq nikohga kirgan ------------------------------------------------43--------------------------------------------- vaqtlarini ko'rsatib, uni qayd ettirishlari mumkin. Agar ulardan biri vafot etgan bo'lsa, er-xotinlik munosabatida bo'lganlik fakti sud tomonidan tasdiglanishi lozim (O'zSSR GPKning 274-moddasi). Download 0.85 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling