Ozbekiston respublikasi aloqa axborotlashtirish va telekommunikasiya texnologiyalari davlat qo’mitasi
Download 1.4 Mb. Pdf ko'rish
|
ozbekiston tarixi
|
Muammoni yechish uchun nimalarga
ahamiyat қilish kerak: Ushbu muammoni ilmiy tadқiқ қilishda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning «Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q» nomli asari metodologik asar bo’lib xizmat қiladi. ko’p xalqlar, millatlar, elatlar faoliyatining va samarali tahsirining mahsulidar. Bir so’z bilan aytganda, ko’chmanchilar, bosqinchilar kelib ketaveradi, lekin xalq boqiy qoladi, uning madaniyati abadiy yashaydi”. 2. XIX asr oxirlari - XX asr boshlarida tatar mahrifat’arvari Hasan Ato Abushiy o’zining 1907 yil yozib tugatilgan mashhur asari “Turkiy qavmlar tarixi” da shunday deb yozadi: “Avlodi Yofas (Nuh Payg’ambar o’g’li) dan mo’ng’il qiyofatli bir odam (muarrixlar qovlincha turk) qavm va qabilasi ila Osiyo o’rtalarinda Issiqko’l va Oltoy tog’lari tegrasina kelub yerlashmishdir. Zamon kub o’tuvchi ham albatta ko’baymishlar. Tabiiy avvalgi o’rinlarini sig’may turli tarafga sochilurg’a majbur o’lmishdirlar” (Ko’rsatilgan asar. T., CHo’l’on, 1995 yil, 20-bet). Akademik A.R.Muhammadjonovning “O’zbekiston tarixi” (T., “O’qituvchi” 1994) kitobida yozilishicha, V asrning ikkinchi va VI asrning birinchi yarmida Oltoy va Janubiy Sibirda ashina qabilasining yabgulari Asanshod, Tuu va Buminlar (460-553) boshlig’ida turkiy qabilalarning ittifoqi vujudga keladi. Qadimgi turk manbalarida bu ittifoq turk, turkel va turk bhdun kabi nomlar bilan tilga olinadi. VI asr o’rtalarida Bumin boshliq bu turk ittifoqi tele qabilasini o’ziga bo’ysundirgach, Markaziy Osiyodagi eng kuchli Jujan hoqonligiga qaqshatqich zarba beradi. 551 yilda Bumin “Xoqon”, ya’ni hukmdor unvoniga muyassar bo’lib, Markaziy Osiyoda yangi im’eriya - Turk hoqonligiga asos soladi. Oltoy Xoqonlikning markazi bo’lib qoladi. Bumin va uning ukasi Istemi Markaziy Osiyo va Janubiy Sibirda hukmronlikni mustahkamlab olgach, xoqonlik chegaralarini kengaytirishga kirishadilar. Qisqa vaqt ichida Yenisey daryosi bo’ylarida yashovchi qirg’izlar, janubiy-G’arbiy Manjuriyaning mo’ng’il qabilasidan bo’lgan kidanlar bo’ysundiriladi. SHimoliy Xitoy viloyatlari bosib olinib, Xitoy im’eratori turklar bilan sulh tuzishga, keyinchalik esa, hatto, u yiliga yuz ming to’’ i’ak mato hisobida hoqonlikka o’l’on to’lab turishga majbur bo’ladi. Turklar G’arbga tomon muvaffaqiyatli yurishlar olib boradilar. G’arbiy harakatlarga Istema boshchilik qiladi. Unga “yabg’u hoqon” degan unvon beriladi. Tez orada Yettisuv va SHarqiy Turkistonga tutashgan yurtlarda yashovchi turkiy qabilalar bo’ysundiriladi. 555 yildayoq turklar SHarqiy Turkistonning obod dehqonchilik viloyatlarining kattagina qismini va boy hunarmandchilik shaharlarini hamda O’rta Osiyoning Sirdaryo va Orol dengizi bo’ylarigacha cho’zilgan keng dasht mintaqasini butunlay egallab oladilar. Turklar hokimligi shu ‘aytlarda, shubhasiz, Xorazmga ham yoyilib, hoqonlik chegarasi Eftalitlar davlati hududlariga borib yondashadi. SHuni ehtirof etish kerakki, ko’chmanchi chorvadorlarning g’arbga tomon yurishi oddiygina istilo emas edi. Balki bu Markaziy Osiyoda yashovchi turkiy qabilalarning SHarqiy Turkiston shimoli va O’rta Osiyoning sharqidagi ulkan dashtli va tog’li o’lkalarga navbatdagi ko’chib kelib o’rnashishi edi. Qadimdan bu hududlarda yashab kelgan va til jihatidan turkiyzabon mahalliy ko’chmanchilarning bir qismi turklarning harbiy boshqaruv tizimigina birikib, qolganlari esa qochib avarlarga borib qo’shildi, ularning harbiy qudratini oshirib, turk nomi bilan SHarqiy Ovru’o dashtlariga borib o’rnashdi. 558 yilga borganda turklar Yoyiq (Ural) va Itil (Volga) bo’ylarini zabt etib, undan g’arbda va SHimoliy Kavkazda bepoyon yerlarni olgan avarlar bilan to’qnashdilar. G’arbdagi bu ikki dushmanga uzil-kesil zarba berish maqsadida turklar Eron va Vizantiya bilan do’stona aloqa o’rnatishga intiladi. Turklar tazyiqi oqibatida bu davrda yuzaga kelgan qulay vaziyatdan foydalangan sosoniylar Toxariston, Zabuliston, Qobuliston va CHag’oniyonni eftalitlardan tortib oladi. Keyin ularning uchalasini ham yengib, VI asrning 60-70 yillarida o’zlarining Buyuk Turk hoqonligini tuzdilar. Ammo o’zaro urushlar natijasida 603 yil ular ikki davlatga - G’arbiy Turk Download 1.4 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|