O’zbekiston respublikasi davlat statistika qo’mitasi kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti

Microsoft ekotizimiga mustaqil vendorlar, tizimli integratorlar, trenerlar, 
sotuvchilar tarmog’i, internet va xosting hizmatlari ko’rsatuvchilar, biznes-
maslahatchilar, dasturiy mahsulotlarni quvvatlab turuvchilar, agregator-firmalar, 
mutahassislashgan do’konlar va boshqalar kiradi. Microsoft ekotizimi 
iste’molchilarga nimalar beradi va uning qimmatliligi nimalardan iborat? – degan 
savolga quyidagicha javob berish mumkin: birinchidan, foydalanuvchilarning o’z 
servislariga istalgan qurilma (shaxsiy komp’yuter, noutbok, planshet, smartfon, 
televizor) orqali kirishi mumkinligi, ikkinchidan, Skydrive ilovasi Microsoft ning 
istalgan qurilmalari orasida ma'lumot almashinuvini ta'minlab beradi, uchinchidan, 
Xbox Music tekinga musiqa eshitishga imkon beradi. Ekotizim mustaqil 
ishtirokchilar va guruhlarning moslashuvchan tarmog’i bo’lib, u birgalikda 
innovatsion yechimlar va texnologiyalar yaratish asosida rivojlanadi (Moore J.F. 
Business ecosystem and view from the firm//Bulletin. 2006. Spring. Vol. 51; №1). 
AQSH dagi taniqli bisnes-lider L.Kopeykinaning fikriga ko’ra, har qanday biznes 

---

546 
ekotizimi to’rtta asosiy tashkil etuvchidan iborat: bular g’oyalar, tadbirkorlik 
tajribasi, moliyalashtirish manba’i va ularni bir butun qilib birlashtirib turadigan 
hamjamiyatdir. Uningcha, ekotizim uchun birlashtiruvchi omil sifatida innovatsion 
markaz hisoblanadi va u g’oyalarni tanlashni va ularning eng yaxshisini 
moliyalashtirishni amalga oshiradi (ШиляевА.В. Развитие информационно-
коммуникационных бизнес-экосистем высокотехнологичных ТНК (например 
компании Nokia). автореф.дис. канд. экон. наук. СПб., 2013). Bizning fikri 
ojizimizcha, bunday aniqlanuv innovatsiyalar ekotizimga yaqinroq bo’lsa kerak. 
Ko’pchilik 
mualliflarning 
fikrlariga 
ko’ra, 
biznes-ekotizimlari 
innovatsiyalarning rivojlanishiga hamda uning ishtirokchilari ko’payishiga sabab 
bo’ladi, chunki ekotizimdagi kompaniyalar bir-biriga bog’liqdir. Ular texnologik 
yangiliklarni almashinish orqali yangi mahsulotlar ishlab chiqarishlari mumkin 
yoki iste’molchilar orqali bir-birlariga foyda keltirishlari mumkin. Biznes 
ekotizimda ko’pincha ikki tomonlama yutuq win-win holati amalga oshiriladi, 
ya’ni, har bir ishtikorchi yutuqqa ega bo’ladi. Demak, biznes-ekotizim tarmoq 
tuzilishiga ega bo’lgan kompaniyalar hamjamiyatidir, ammo u o’ziga hos 
hususiyatlarga ega. Biznes-ekotizim tarmoq tuzilmasi sifatidagi quyidagi 
hususiyatlarga ega: 

Ekotizimning o’ziga hos yadrosi (asosi) mavjudligi – bu yadro sifatida 
ko’pincha platforma yoki platforma texnologiyasi namoyon bo’ladi. 
Ekotizim ishtirokchilari ushbu platformani o’z faoliyatlarida ishlatadilar; 

Ekotizim bozorlar va imkoniyatlar fazosidir. Dj.Murning firkiga ko’ra, 
ekotizim fazoda biznesning rivojlanishiga bo’lgan kooperativ yondoshuvdir. 
Texnologiyalarni, yechimlarni va mahsulotlarni kombinatsiyalagan holda, 
ekotizim doimiy ravishda yangi ishtirokchilar (yaratuvchilar, provayderlar 
va iste’molchilar) qo’shiladigan fazo bo’lib qoladi va o’z imkoniyatlari bilan 
boshqalarni jalb qila boshlaydi; 

Turli hildagi agentlarning (mul’ti agentli hamjamiyatning) mavjudligi – 
bunda 
ekotizimning 
tashkilotchisi, 
asosiy 
egasi, 
yaratuvchilari, 
provayderlari, sotuv bo’yicha hamkorlari, haridorlari va foydalanuvchilari 

---

547 
yoki sponsori ajratib ko’rasatiladi. Ekotizim egalari platformani yaratadilar, 
uning arxitekturasini aniqlaydilar, intellektual mulkka egalik qiladilar, o’z 
ekotizimlarida ishtirokchilarning o’zaro muloqoti qanday bo’lishi qoidalarini 
ishlab chiqadilar, innovatsiyalarni quvvatlab turadilar, ekotizimning 
ishlatilishini ko’pchilik hollarda IP orqali nazorat qiladilar hamda 
ekotizimning rivojlanishini ta’minlab beradilar. Mustaqil dasturchilar yoki 
raqamli hamkorlar ekotizimda asosiy mahsulot uchun API dan foydalangan 
holda yangi mahsulotlar yoki servislar yaratgan holda qo’shimcha qiymat 
hosil qilishlari lozim bo’ladi. Provayderlar esa sotuvchilar sifatida 
platformaning foydalanuvchilariga mahsulotlar va hizmatlar taklif qiladilar. 
Ekotizimning arxitekturasi vertikal yoki gorizontal tarzda tashkil qilinishi 
mumkin. Vertikal arxitektura bitta tarmoqqa mo’ljallangan bo’ladi. Masalan,