O’zbekiston respublikasi davlat statistika qo’mitasi kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti

platformalar yaratishning ko’p bosqichli jarayonini tavsiflab berdilar: 

Iste’molchilar nuqtai-nazaridan biror bir qiymatga ega bo’lgan taklifni hosil 
qilish, ya’ni, platform uning ishtirokchilariga qanday foyda va afzalliklar 
beradi; 

Platformaning rivojlanishiga yordam berishlari mumkin bo’lgan potentsiyal 
hamkorlar va mustaqil kompaniyalarni topish. Bunda albatta hamkorlik 
shartlarini va hamkorlar nimalarga ega bo’lishini aniqlab olish kerak bo’ladi;

Iste’molchilar, hamkorlar va yetkazib beruvchilar hamjamiyatini tashkil 
qilish uchun nimalar qilish lozim ekanligini aniqlash (reagregatsiya); 

Qimmatlilarning harakatini va almashinuvini vizual ravishda ko’rsatib 
beradigan qandaydir haritani tayyorlash (vizualizatsiya); 

Platformani standartlar asosida boshqarish va uning turli usullar yordamida 
quvvatlab turish; 
Platform Thinking Labs kompaniyasining hodimi S.Choudari platformali 
biznes-modelni yaratish uchun quyidagi yondoshuvni taklif qildi: 

Biznesni 
platforma 
formatida 
tasavvur 
qilib, 
bunda 
platform 
texnologiyasining yuqorida ko’rsatilgan kriteriyalariga tayanish; 

Platforma 
biznes-modelining 
dizayni 
bosqichida 
platforma 
ishtirokchilarining o’zaro muloqotini tavsiflash kerak, chunki bu ochiq 
infratuzilmani ishlab chiqish uchun zarur bo’ladi; 

Platformaning ko’lamini kengaytirish uchun uning kumulyativ qiymatini 
(qiymat yaratish ko’rsatgichlarini) tavsiflash hamda ishtirokchilarning 
o’zaro muloqotini ta’minlash va tushunmovchiliklarning oldini olish 
bo’yicha boshqaruv yechimlarini ishlab chiqish lozim. Platforma ko’lamini 
kengaytirish muloqotlarning samaradorligi va qaytaruvchamligini oshirish 
orqali amalga oshiriladi; 

Platforma asosidagi biznes-modelni ishga tushirib yuborish uchun stimullar 
ishlab chiqish; 

---

538 

Tarmoqlar olamida virusli o’sishning harakatlantiruvhi kuchini tushungan 
holda bu ishga kompaniyaning texnik va marketing imkoniyatlarini keng 
jalb qilish; 

Tarmoqning teskari aloqa effektini ham hisobga olib, qachon ko’lamning 
oshishi biznes uchun havfli bo’lib qolishini tushunishga urinish, chunki juda 
ham ko’p muloqot amalga oshganida jarayonning sifati pasayib ketishi ham 
mumkin. 
Bir qancha mualliflar platformalarni iqtisodiy katalizator sifatida tushunadilar. 
Masalan, D.Evans va R.Shmalenskylarning fikrlariga ko’ra (Эванс Д, Шмаленски 
Р. Кодк атализатора. Стратегии прорыва в современном бизнесе. М.: 
Вершина, 2008 г), iqtisodiy katalizator - ikkita yoki undan ko’proq iste’molchilar 
guruhi orasidagi muloqot natijasida qiymat hosil qilish jarayonnini tashkil 
qiladigan kompaniyadir. Xuddi kimyoga o’xshash, katalizator-kompaniya kam 
harajatlar bilan yuqori qiymat hosil qilishi mumkin. Muvaffaqiyatli katalizator-
kompaniyaning innovatsiyalari bunga qiziqqan guruhlarga bir-biri bilan osonroq 
muloqot qilish orqali biznesni yuritishga imkon beradi. Bunday kompaniyalar 
guruhlarni o’zaro muloqot qilishga undamaydi, balki ular barcha ishtirokchilar 
uchun foydali muhitni yaratib beradi. Buning natijasida 
esa ushbu 
kompaniyalarning bizneslari an’anaviy bir olchamli (chiziqli)dan ko’p o’lchamli 
xolatga o’tib qoladi. Katalizator-kompaniyalarga misol qilib, to’lov kartalari 
tizimlarini, qidiruv tizimlarini, birjalarni, savdo komplekslarini ko’rsatishimiz 
mumkin. Katalizator-kompaniyalarning asosiy funktsiyalariga hamjamiyat hayotini 
me’yorida saqlab turish, auditoriyani tashkil qilish va harajatlarni minimallashtirish 
uchun ishtirokchilar (platformalar yoki tarmoqlar) orasida foydali aloqalar 
o’rnatilishidir. Ochiq innovatsiyalar tamoili innovatsiyalardagi to’rtinchi davrni 
boshlab beradi va uni korporativ katalizatorlar davri deb atash ham mumkin. Agar 
innovatsiyalarning birinchi davri ixtirochi insonlar bilan bog’liq bo’lsa, ikkinchisi 
korporativ call-markazlar bo’lgan, undan so’ng, venchur kapitalistlar quvvatlagan 
startaplar davri boshlangan va hozirda esa katta kompaniyalar qo’llab-
quvvatlayotgan korporativ katalizatorlar davri boshlanayapti. Ushbu davrning kirib 

---

539 
kelishi kompaniyalarning innovatsiyalar yaratish uchun global infratuzilmasidan 
foydalanoyotgan insonlarning borligi, brendning ahamiyati, jarayonlarning 
sozlanganligi va dunyoviy muammolarni hal qilish uchun hamkorlik aloqalarini 
o’rnatish bilan bog’liqdir. Bundan tashqari, katta kompaniyalar ham ochiq 
innovatsiyalar tamoilidan foydalanib, o’z atroflarida kompaniya platforma 
texnologiyasidan foydalangan xolda ekotizim yaratuvchilarni to’playaptilar. 
Ba’zida kompaniyalar Innocentive™ kabi innovatsiyalar sohasidagi mustaqil 
platformalar hizmatlaridan foydalanishlari ham mumkin (ЭнтониС. Новая 
корпоративная кухня. О том, где сейчас процветает самое новаторское и 
революционное мышление//Harward Business Review — Россия. 2012. 
Сентябрь. С. 43—2., Эдельман Б. Как не платить дань в Интернете. 
Четыре способа найти управу на таких, как Google, Amazon и Kayak // 
Harward Business Review — Россия. 2014. Октябрь. С. 77-78.)