O’zbekiston respublikasi davlat statistika qo’mitasi kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti

investitsiyalar orqali, foyda hisobidan), resurslarni qanday xarid qilish zarur. 
5. mehnatning odamlar va mashinalar o‘rtasida taqsimlanishi: yaqin 
istiqbolda, aftidan, yaratilayotgan tizimda odamlar rahbarlik qilishi lozim. 
6. dastur funksiyalari: korxona tashqi shartlar o‘zgarishini qanday aniqlaydi va 
ularga qanday javob qaytaradi. 
7. odob-axloq kodeksi: bu yerda «yovuzlik qilma» deb atash mumkin bo’lgan
Google tamoyili bilan cheklnaib bo‘lmaydi. Taqsimlangan mustaqil korxonaga 
maqbul keladigan xulq-atvor aniq va ravshan ta’riflanishi kerak bo‘ladi. 
Ehtimol, yaqin kelajakda taqsimlangan mustaqil korxonalar hali-zamon 
paydo bo‘lmaydi, lekin ular ortida turgan kontseptsiya biznes-strategiyaga ta’sir 
etishi mumkin. Global pirring platformalari rivojlanishi bilanshaxsni tasdiqlash, 
ishonch asosida munosabatlar o‘rnatish, nufuz shakllantirish va tranzaksiyalar 
o‘tkazish uchun ko‘pchilikning muvaffaqiyatga erishishiga hizmat qilishi lozim 
bo‘lgan yangi firma tuzilmalarini yaratish mumkin. Yuqoridagilarni diqqat bilan 
o’qib chiqqan bo’lsangiz, siz boylikni demokratik ruhda taqsimlashni 
ta’minlaydigan va tarmoqni muvozanatdan olib chiqishga yordam beradigan yangi 

---

136 
biznes-modellar haqida ancha narsalarni bilib oldingiz. Umuman olganda, uzoqni 
ko‘zlab ish yuritadigan kompaniyalarblokcheyn iqtisodiyotida ishtirok etishga 
harakat qiladilar. Rivojlanayotgan dunyoda qiymat yaratishni (tadbirkorlik tufayli) 
va qiymatda ishtirok etishni (kompaniyadagi taqsimlangan mulkchilik mexanizmi 
orqali) taqsimlash mexanizmi muvaffaqiyatga erishish paradoksini hal qilishga 
qodir deb o’ylaymiz. Alohida shaxslar yoki markazlashtirilgan vositachi-ilovalar 
emas, piring tarmoqlari qatnashchilari tomonidan jarayonlarni modernizatsiya 
qilish va avtomatlashtirish yuqorida qayd qilingan qator ustunliklar keltirishga 
qodir bo’ladi, shu jumladan: 
• tezlik o’sishi (boshdan-oxir avtomatlashtirish); 
• harajatlarning kamayishi (amalda bu cheksiz ma’lumotlar hajmini qayta 
ishlash markazlariga yetkazish bilan bog‘liq vabunda qimmatga tushadigan 
vositachilar istisno qilinadi); 
• foyda, natijaviylik va yoki unumdorlikni oshirish (ortiqcha resurslarni 
ulardan takroriy foydalanish uchun bo‘shatish); 
• samaradorlikni oshirish (kiritilgan nazorat reglamentlari va inson omilining 
ta’sirini pasaytiradigan boshqa protokollar); 
• axloqiylik va havfsizlikni oshirish (shaxsiy ishonch talab qilinmaydi, chunki 
ishonch tarmoq arxitekturasiga kiritilgan bo‘ladi); 
• tizimning ishdan chiqish ehtimoli pastroq (zaif jihatlarni bartaraf qilish, 
ishdan chiqishga chidamlilik); 
• energiya iste’moli pastligi (energiya sarfi tarmoqning o‘zi tomonidan 
yo‘qotishlarni pasaytirish va samaradorlikni oshirish, dinamik narx shakllantirish 
va teskari aloqa sirtmoqlari bilan qoplanadi); 
• shaxsiy axborotlarning himoya qilinishini yaxshilash (vositachilar 
blokcheynda berilgan qoidalarni buzishi yoki pisand qilmasligi mumkin); 
• «cheksiz ma’lumotlar» to‘plash va tahlil qilish tufayli ularni yaxshilash 
imkoniyatlari, jarayonlar va qonuniyatlarni yaxshiroq tushunish; 

---

137 
• turli xildagi ham salbiy (noqulay ob-havo, zilzila, sog‘liq bilan bog‘liq 
muammolar), ham ijobiy (qishloq xo‘jalik ekinlari ekish uchun qulay vaqt, xarid 
shablonlari) hodisalarni bashorat qilish imkoniyatlarini yaxshilash. 
Taqsimlangan ochiq biznes model shuni anglatadiki, kompaniya bozorni tark 
etadigan yoki ishlab chiqaruvchi xonavayron bo‘ladigan bo‘lsa ham,buyumlar 
Interneti tarmoqlari o‘zini-o‘zi qo‘llab-quvvatlab turishi mumkin. Blokcheyn 
texnologiyasiistalgan shaxsga o‘zining rivojlanishi va gullab-yashnashiga 
yo’naltirilgan yo‘l xaritasini tuzishga imkon beradi. Raqamli iqtisodiyotda ishtirok 
etish uchun eng oddiy shartlar – uyali aloqa telefnoi va internetga ulanish 
imkoniyati yetarli boladi. Yuqorida ta’kidlaganimizdek, blokcheyn texnologiyasi 
har bir kishiga iqtisodiy munosabatlar qatnashchisi bo‘lish imkonini beradigan 
biznes-modellar yaratishga imkon beradi. Blokcheyn kompaniya yaratishning 
uchta tarkibiy qismi bor – uni tashkil qilish, moliyalashtirish va uni bozorda ilgari 
surishni atvomatlashtirish, soddalashtirish va sezilarli darajada takomillashtirish. 
Kelajakda bunday kompaniyani tashkil qilish qiymati sezilarli darajada pasayadi, 
chunki blokcheyn – korxonani ro‘yxatdan o‘tkazishning mashhur va ishonchli 
usuli hisoblanadi. Mulk hamma uchun ko‘rinarli, qaydlar yuritish esa oson, bu 
ayniqsa, qonunchilik bilan tartibga solish qiyin bo‘lgan sohalarda foydali bo’ladi. 
Ishonchli va o‘zgarmas registrlar tufayli, tadbirkorlar o‘z korxonalarini va 
korporativ aktivlarga egalik qilishni ro‘yxatdan o‘tkazishi, tovar zaxiralari va 
majburiyatlarini boshqarishi, shuningdek, uch karralik buxgalteriya hisobi yoki 
blokcheyndagi boshqa ilovalar uchun dasturiy ta’minot yordamida boshqa 
moliyaviy ko‘rsatkichlardan foyda olishi mumkin, bu esa auditorlar, soliqqa tortish 
bo‘yicha mutaxassislarga bo’lgan ehtiyojni ancha kamaytiradi. Smart-shartnomalar 
tufaylitadbirkor kompaniya faoliyatining ko‘plab jihatlarini avtomatlashtirishi 
mumkin, chunonchi: xaridlar, mehnatga haq to‘lash, kredit bo‘yicha foiz, real vaqt 
rejimida moliyaviy auditni amalga oshirish. Bizning fikrimizcha, yaqin kelajakda 
blokcheyn texnologiyasi yordamida yakka tartibdagi tadbirkorlikning ikkita yangi 
biznes modeli yuzaga kelishi mumkin: 

---

138 
- ortiqcha narsalarni dozalangan tarzda ijaraga olish va ijaraga berish. 
Blokcheyn texnologiyasi yordamidagi biznes model individual shaxslarga 
noan’anaviy qiymat yaratish va daromad olishga imkon beradi. 
- ma’lumotlarni mikro monetarizatsiyalashtirish. Dekret ta’tilidagi ota-ona va 
kichkina bolalar yoki keksa ota-onaga qarash bilan band bo‘lgan boshqa oila 
a’zolari nihoyat o‘z uy mehnatini monetarizatsiyalashtirishi va ular har soat 
yaratadigan qiymat uchun e’tirofga ega bo‘lishi mumkin.
- raqamli «aqliy hujum». Muammolar yoki qandaydir ehtiyojlarni aniqlash 
maqsadida real vaqt rejimida davlat amaldorlari va oddiy fuqarolarning biror bir 
masala yoki muammo haqidagi fikrlarini aniqlaydigan «bitta odam – bitta ovoz» 
ko’rinishidagi onlayn-sessiyalar tashkil qilish mumkin; 
- qasamyod qilgan onlayn hakamlar va oddiy fuqarolardan iborat bahs-
munozaralar o’tkazilishi ham mumkin. Hakamlar axborot bilan o‘rtoqlashish, 
savollar berish, muammolarni muhokama qilish, dalil-isbotlarni bilib olish uchun 
Internetdan foydalanadilar. Blokcheyn nufuz tizimlari, munozara qatnashchilari va 
hakamlar nufuzi haqidagi ma’lumotlarni va ularning tarjimai holini bilib olishga 
yordam beradi. Qarorlar va muhokamalar blokcheynda qayd qilinadi. 
Blokcheyn texnologiyasi hukumatning harajatlari hajmini ancha qisqartirishi 
mumkin, lekin buning uchun ko‘plab sohalarda yangi qonunlar kerak bo’ladi. 
Mualliflik huquqlari va intellektual mulk muammolarini hal qilish uchun ham 
texnologik va biznes-modellar mavjud. Shu sababli, patentlarning ortiqcha himoya 
qilinishi tufayli, innovatsiyalarni nobud qiladigan eski qonunlarni qayta yozish 
yoki ulardan umuman voz kechish zarur.