O‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

B)  Komenskiy.  Gerbart.  Pestalotssi.  Frebel.  Distervegning  ta'limdagi  yangi  
kashfiyotlari. 
Ulug‘  chex  pedagogi  Yan  Amos  Komenskiy  (1592)  o‘zining  pedagogik 
nazariyasida ta'lim-tarbiyaning tabiatga uyg‘un bo‘lishini aytib o‘tgan bo‘lib “Buyuk 
didaktika”  asarida  “o‘qitish  tabiat  talabiga  bo‘ysinishi  kerak”deb  yozadi.  Bolaning 
aqliy  va  jismoniy  o‘sish  jarayoni  tabiatdagi  o‘sish  jarayoniga  o‘xshagan  bo‘ladi. 
Lekin kishi ijtimoiy borliq ham bo‘lib, ijtimoiy qonun ta'sirida ham o‘sadi. 
Komenskiy fikri bo‘yicha insonning rivojlanishi to‘rt davrga bo‘linadi: 
 
Go’daklik-0-6 yoshgacha 
Bolalik-6-12 yoshgacha 
O’smirlik-12-18 yoshgacha 
Yetuklik-18-24 yoshgacha 
Bular to‘rtta ta'lim jarayonini talab qiladi: 
Maktabgacha tarbiya 
Boshlang’ich ta’lim 
O’rta ta’lim 
Oily ta’lim 
va quyidagi maktablarda o‘qitiladi: 
Ona maktabi 
Halq maktabi 
Gimnaziya 
Unverstitet, akademiya 
Maktablarning vazifalari: 
Sez ish organlarni 
o‘stirish, atrofdagi 
Dunyo  bilan 
tanishtirish, 
mehnat, haqqoniylik, 
to‘g‘rilikka o‘rgatish 
Xotirasini kuchaytirish, 
to‘g‘ri so‘zlash va  yozishga 
arifmetika, geometriya, 
geografiya, tabiiyot 
fanlarga o‘rgatish 
Klassik tillar, tabiiyot, ilohiy  
fanlarga o‘qitish, tafakkur va 
boshqa qobiliyatlarini 
o‘stirish, axloqiy  tarbiya 
berish
 
Tanlangan kasbga 
ega qilish, irodasini, 
Shaxsini bir butun  
o‘stirish 
Komenskiy  barchalarning  o‘qishga  jalb  etilishini  va  o‘z  ona  tilida  boshlang‘ich 
ta'lim  olishini  uqtiradi.  Ulug‘  pedagog  ta'lim-tarbiyaning  maqsadi  kishini  mangulik 

---

21 
 
dun'yosiga  tayyorlash  ekanligi,  buni  aqliy,  axloqiy  va  diniy  tarbiya  bilan  amalga 
oshirishi  mumkin  deb  aytib  o‘tadi.  Uning  qarashicha  o‘quvchi  o‘ylashiga, 
harakatlanishiga,  masalalarni  yecha  bilishiga,  o‘z  fikrini  to‘g‘ri  ifoda  qilishiga 
o‘rgatmog‘i  lozim:  “Faqat  mehnat  odamni  ulug‘laydi,  unga  yoshlikdan  o‘rgatish 
darkor”. Olim o‘qitish tizimini amalga oshirishda quyidagi didaktik tamoyillarga amal 
qilishni tavsiya etadi:          
Komenskiy  darslik  qanday  bo‘lishni  aytib,  o‘z  zamonasi  uchun  bir  necha 
namunali darslik va qo‘llanmalar tuzdi.