O`zbekiston respublikasi oliy ta`lim, fan va innovatsiyalar vazirligi

Ba’zilari saqlanib qolgan. Ular hozirgi Uyg‘ur, Forobiy, Sag‘bon, Qorasaroy, Sam arqand darvoza ko‘chalaridir. Chorsuni O‘rda bilan, nariroqda Qashg‘ar darvozasi bilan ham birlashtiruvchi ko‘cha alohida ahamiyatli bo'lib Katta ko‘cha, keyinchalik Tosh ko‘cha deb atalgan. Asosiy ko‘chalar shahar tashqarisida ham boshqa shahar va qishloqlarga olib boruvchi yo‘l sifatida davom etgan.

O 'rta Osiyoda XVIII-XIX asr o‘rtalaridagi shaharlarining bosh maydonlari bo‘lmish Registonlar binolar qurshovi bilan ajratilgan.

Qarshi shaharining Registoni, asosan XVT asrda shakllangan bo‘lib, u janubi-sharqdan shim oli-g‘arbga yo‘nalgan sahnaga ega bo'lgan. XIX asr oxiri — XX asr boshida maydonning tevaragida Abdullaxon madrasasi, ro‘parasida majmuaning eng katta binosi — Odina masjidi joylashgan edi. Ulardan tashqari Registonda nomi atalmagan, 1329-yilda qurilgan madrasa, Chorivoy madrasasi, sardoba, Nur madrasasi.

Toshkent sh., markaziy bozor – Chorsu atrofidagi mahalla – bozorlar.
Toshkent sh., mahalla va mahalla mavzelar.

Qarshi shaharining Registoni, asosan XVT asrda shakllangan bo‘lib, u janubi-sharqdan shim oli-g‘arbga yo‘nalgan sahnaga ega bo'lgan. XIX asr oxiri — XX asr boshida maydonning tevaragida Abdullaxon madrasasi, ro‘parasida majmuaning eng katta binosi — Odina masjidi joylashgan edi. Ulardan tashqari Registonda nomi atalmagan, 1329-yilda qurilgan madrasa, Chorivoy madrasasi, sardoba, Nur madrasasi.

Oliy madrasasi, hammom hamda Chorsu binolari bo‘lgan. Toshkent Registoni XX asrning 1-yarmigacha oqib o‘tgan ariqning nomida saqlangan edi. Tarixiy, toponimik m a’lumotlarga qaraganda, Toshkent Registonida M ahkam a masjidi, Xonaqoh (Buzruk xonaqohi), hovuz, atrofida tut daraxtlari ekilgan edi.

Qo‘qon Registoni Chorsuning yaqinida joylashgan edi. Fazoviy jihatidan u bozor muhitiga singib ketgan boiishi kerak. Xivada bosh maydon Ko‘hna Arkning sharq tomoniga tutash b o ig an m uhitdan iborat bo`lgan. Registonlar ko‘p hollarda ark yoki hokim saroyi yonida barpo bo`lgan (Buxoro, Shahrisabz, Xiva), ya’ni ular funksional jixatdan ma’muriy-siyosiy tiynatga ega boigan. Toshkentdagi Mahkama masjidining nomi ham maydonning ma’muriy jihatiga ishora qiladi. Registonlarning m e’morligi vaqt o‘tishi bilan, aksari davrma-davr rivojlanib borgan, tobora hashamatli qiyofaga kirgan.

XULOSA
Xulosa qilib aytadigan bo`lsak, ushbu davrda (XVIII boshlarida) o`zaro urushlar sabab qiyinchilik bilan boshlandi. Ushbu qiyinchilik jamoat binolariga ham tasir qildi. Binolar o`z vafasini bajarmadi. Masalan toshkentdagi Ko`kaldosh madrasasi vaqtinchalik molxona vazifasini bajargan. Keyinchalik XVIII asr ohirlarida kelib vaziyat yaxshilandi. Turkistonda xonlik va amirlik vujudga keldi. Keyin ko`pgina shaharlar o`zini tiklab olishadi. Shaharlar, yirik va mayda, qishloqlar esa faqat mayda shaharsozlik birliklarga bo‘lingan. Ular turli nomlar bilan atalgan (mahalla,guzar ,masjid).
Xiva shahari ikki qismdan: Ichan qal’a va Dishan qal’adan iborat. Ichan qal’a tarxda to‘g`ri to‘rtburchak shaklida bo`lib, shimol - janub yo`nalishida barpo bo`lgan. Dishan qal’a Xivaning rabodi bo‘lib, Ichan qal’aning tevaragida, sharqdan g‘arbga qarab cho‘zilgan.Qal’ani uzunligi 6 km bo‘lgan devor bilan o'ratadi. Qurilishda Xorazm aholisining ko‘p qismi qatnashib olti haftada bitqaziladi. Dishan qal’ada 10 ta darvoza bo‘lgan.
Buxoro shahri Turkiston zaminidagi asosiy shahardan biri bo‘lgan. Binolarning katta-kichikligi, shakl-shamoyili bir-biriga mos kelib, uyrun kompozitsion yaxlitlikka ega bo‘lgan. Hozirgi holatda markazning anchagina imoratlari, ayniqsa, do‘kon va karvonsaroy kabi binolarning buzilishi natijasida avvalgi yaxlitligi yo‘qolgan.
Samarqand shaharining tarxida, asosan o‘rta asrlar davridagi holat saqlanib qolgan. Shaharning badiiyligi o‘ziga xos asosga ega edi.
Shahrisabz mustaqil beklikning markazi edi. 1870-yilda Buxoro amirligiga qo‘shildi. XIX-asrda shahar qaytadan besh darvozali qo‘rg‘on devor bilan o‘rab chiqildi.
Toshkent, tarixiy ma’lumotlarga ko‘ra, XVIII asrning 1-yarmida Toshkent ichki hamda tashqi qismlardan iborat bo‘lib, ular qo‘rg‘on devorlar bilan o‘ralgan edi.

Foydalangan adabiyotlar

• Po`latov X. Shaharsozlik tarixi

Toshkent-2008 205-bet

• Po`latov X. Sa`nat , arxitektura va shaharsozlik tarixi (o`quv qo`llanma)

Toshkent-2008 148-bet

• Qodirova T. F. O`rta Osiyo shaharsozlik madaniyati (o`quv qo`llanma) Toshkent-2014 142-bet
• https://t.me/archbookuz