Muhammad Al-Amin-Abbosiylar davlatining oltinchi xalifasi hisoblanadi. Otasi Horun ar-Rashid vafot etgandan soʻng 809-yilda hokimiyatni kuch bilan egallab oladi va hokimiyatdan agʻdarilguniga qadar davlatni idora qilib turadi. 813-yilda xalq unga qarshi bosh koʻtaradi va uni taxtdan agʻdarib tashlaydilar. U xalifa Horun ar-Rashid va Zubaydaning farzandi hisoblanadi. Muhammadning katta akasi Abdulloh, kelajakdagi al-Maʼmun (813-833),786-yil sentyabr oyida tugʻilgan. Ammo, Abdullohning onasi fors qulining kanizagi edi va uning sof Abbosiy nasli Muhammadga berilgan. Darhaqiqat, u bunday nasabni daʼvo qilgan yagona Abbosiy xalifasi edi. 792-yilda, Horun Muhammad Al-Amin („Ishonchli“) nomi bilan bay’at qasamyodini qabul qilib, uni oʻzining asosiy vorisi sifatida belgilab qoʻygan edi, Abdulloh ikkinchi merosxoʻr deb nomlanmagan. Ikkala aka-uka ham qudratli Barmakidlar oilasining aʼzolariga repetitor sifatida tayinlanganlar: al-Aminning oʻqituvchisi al-Fazl ibn Yahya, al-Maʼmun esa Jaʼfar ibn Yahya edi.Aka-ukalarning onalari turlicha edi. Al-Aminni Maʼmunga qarshi qoʻzgʻaluvchan vazirlar bor edi, xususan, Fazl ibn Ar-Rabi 'qoʻzgʻashga undadi. U Horunning vorislik hujjatlarini Makkadan Bogʻdodga olib kelgan va u yerda yoʻq qilgan. Keyin al-Maʼmunga qarshi chiqish uchun sharqdagi agentlarini yubordi. Biroq, chegaradagi ehtiyotkor qoʻriqchi ularni oʻtkazmagan. 811-yil mart oyida Amin Ali ibn Iso ibn Maxan boshchiligidagi al-Maʼmunga qarshi qoʻshin yubordi. Ali Rayga qarab yoʻl oldi. Maʼmunning qobiliyatli generali Tohir ibn Husayin Ali bilan uchrashib, uni magʻlub etadiAl-Amin Suriyadagi tartibsizliklarga duch keldi. U bu erda tartibni tiklash uchun Abd al-Malik ibn Solihni yubordi. Shiddatli janglar boʻlib, Abd al-Malik vafot etdi. Al-Amin Ahmad ibn Mazyad va Abdulloh ibn Humaydni sharqqa yubordi, ularning har biri oʻz qoʻshiniga ega (Tabariy 100-bet, 100-betga koʻra har birida 20000 kishi bor). Ammo Tohirning malaylari oʻzaro nizo qoʻzgʻashdi va bu ikki qoʻshin bir-biriga qarshi jang qilishdi. Al-Amin Bag'dodda Ali ibn Isoning oʻgʻli Husayn boshchiligidagi qoʻzgʻolonga duch keldi. Shunda Husayn oʻldirildi. Tohir Ahvazni olib, Bahraynni va Arabistonning ayrim qismlarini egallab oldi. Basra va Kufa al-Maʼmunga bay’at qilishdi. Tohir Bagʻdod tomon yurdi va unga qarshi yuborilgan bir qoʻshinni magʻlub etdi. Makkada Dovud ibn Iso ibodat qiluvchilarga al-Amin Horun ar Rashidning vorislik majburiyatini yoʻq qilganini va ularni al-Maʼmunga bay’at qilgani haqida eslatdi. Keyin Dovud Marvga bordi va oʻzini al-Maʼmunga taqdim qildi. Al-Maʼmun Dovudni Makka va Madina hokimliklarida tasdiqlagan.
Xulosa
Arablar yurtimizga VII asrda kirib kelgan bo’lsa, to somoniylar hokimimiyat tepasiga ketguncha yurtimizda bo’lgan. Umuman, Arab xalifaligi 661- yildan to 1258-yilgacha, ya’ni 597 yil salkam 600 yil yashabdi. Bu juda zo’r natija. Bunday davlatni ko’p yashashiga sabab, albatta bu dindir. Islom dini arablarni birlashtirbdi turdi desam, mubolag’a bo’lmaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati:
Do'stlaringiz bilan baham: |
