O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi toshkent moliya instituti “Bank ishi” fakulteti

Ko’lamni cheklash - fikr bildirishni rad etish.
Biz AVS Kompaniyasining 2012 yil 31 dekabr holatiga ko’ra ilova qilingan buxgalteriya balansi va u bilan bog’liq daromad va xarajatlar to’g’risidagi hisobotni hamda qayd etilgan sanada yakunlangan yil bo’yicha pul oqimlari siljishi bo’yicha hisobotni audit qilish uchun jalb qilinganmiz. Ushbu moliyaviy hisobot bo’yicha mas’uliyat Kompaniya rahbariyati zimmasida.
Sub’ekt rahbariyati bilan kelishmaslik.
Auditor sub’ekt rahbariyati tomonidan tanlab olingan hisob siyosati, uni qo’llash usuli yoki moliyaviy hisobotdagi yoritishlar mosligi yuzasidan sub’ekt rahbariyati bilan kelishmasligi mumkin. Agar bunday kelishmovchilik moliyaviy hisobot uchun muhim hisoblansa, auditor o’z fikrini sharhlar bilan bildirishi yoki salbiy fikr bildirishi lozim.
Moliyaviy hisobot tarkibidagi boshqa ma’lumotga quyidagilar kirishi mumkin:
Ijroiya organi raisi yoki ish boshqaruvchisining xati;
Moliya hisobotlari va ichki nazorat uchun uning mas’ulligi xususida ma’muriyatning bayonoti;
Asosiy moliyaviy ko’rsatkichlar;
Quyidagilarning moliyaviy sharhi:
a) kapital qo’yilmalar;
b) texnik qarash va kapital ta’mirlash, reklamaga, shuningdek, tadqiqot va
ishlanmalarga doir foydalanish xarajatlari;
Tushuntirish yozuvlari;
Moliyaviy ma’lumotlarni ochib beradigan chizmalar, jadval va grafiklar.
Boshqa ma’lumot va tekshirilgan moliyaviy hisobotlarini o’z ichiga olgan hujjatni auditor o’qishi kerak. Hujjatni o’qiyotgan auditor xo’jalik yurituvchi sub’ektning faoliyati va moliyaviy ahvolini yaxshi bilishi, audit paytida aniqlangan muammolardan xabardor bo’lishi shart.
Auditor boshqa ma’lumotni tekshirilgan moliya hisobotlari bilan taqqoslashdan tashqari raqamli ma’lumotlarni qayta sanaydi, ularni ish qog’ozlaridagi raqamlar bilan solishtiradi. Agar boshqa ma’lumot moliya hisobotlariga kiritilgan ma’lumotlarni o’z ichiga olsa, bunday ma’lumotlar tekshirilgan moliya hisobotlaridagi ma’lumotlar bilan taqqoslanishi kerak.
Boshqa ma’lumotda tilga olingan barcha ko’rsatkichlar tekshirilgan moliya hisobotlari asosida qaytadan sanab chiqiladi. Yangidan sanab chiqilgan ma’lumotlar boshqa ma’lumotdan olingan ko’rsatkichlar bilan taqqoslanishi kerak. Boshqa ma’lumot moliya hisobotlarining, masalan, sotilgan mahsulot tannarxi, savdo chiqimlari va umumiy boshqaruv xarajatlari to’g’risidagi ma’lumotlarini tasdiqlaydigan tushuntirish yozuvlarini o’z ichiga olishi mumkin. Ana shu tushuntirish yozuvlarining ayrim qismlari auditor ish qogozlaridagi kengaytirilgan qoralama balans ma’lumotlari bilan taqqoslanadi.
Agar boshqa ma’lumotni o’rganayotganda auditor ana shu ma’lumot bilan tekshirilayotgan moliya hisoboti o’rtasida jiddiy zid kelishni aniqlasa, auditor moliya hisoboti yoki boshqa ma’lumot tuzatilishi kerakmi yoki yo’qligini belgilashi kerak.
Agar tekshirilayotgan hisobotga tuzatish kiritish zarur bo’lsayu, xo’jalik yurituvchi sub’ekt tuzatishlarni o’z moliya hisobotiga kiritishdan bosh tortsa, auditor shak-shubhasiz ijobiy xulosadan farq qiluvchi xulosa tuzishi kerak.
Agar boshqa ma’lumot tuzatishga muhtoj bo’lsayu, xo’jalik yurituvchi sub’ekt unga tuzatishlar kiritishdan bosh tortsa, auditor auditorlik xulosasiga aniqlangan jiddiy zid kelish bayon etilgan xatboshini kiritish masalasini ko’rib chiqishi yoki boshqa choralar ko’rishi shart. Ko’rilgan choralar, masalan, dastlabki auditorlik xulosasidan farqlanadigan yangi xulosa tuzish yoki fikrini ifodalashdan bosh tortish, alohida holatlarga, zid kelish tabiati va muhimligiga bog’liq bo’ladi.
Auditor yuzaga kelgan vaziyatda bundan keyin nima qilish xususida tavsiyalar olish uchun yuristga murojaat qilishi kerak.
Jiddiy zid kelishlarni aniqlash maqsadida boshqa ma’lumotlarni o’rganayotgan auditor faktlarni jiddiy buzishlarga duch kelishi mumkin.
Mazkur standart nuqtai nazaridan olganda “faktlarni jiddiy buzishlar”, agar tekshirilayotgan moliya hisobotida taqdim qilingan masalalarga taalluqli bo’lmagan bunday ma’lumot noto’g’ri taqdim etilgan bo’lsa, mavjud deb hisoblanadi.
Agar auditor boshqa ma’lumotda faktlarni jiddiy buzishlar borligini aniqlasa, u ana shu masalani xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyati bilan birga muhokama qilishi kerak. Masalani rahbariyat bilan muhokama qilayotganida auditor har doim ham boshqa ma’lumotning va auditor so’rovlariga rahbariyat javoblarining asosliligini baholashi mumkin emas va mulohazalar hamda fikrlar o’rtasida haqiqatan ham farq bor-yo’qligini ko’rib chiqishi kerak.
Auditor shubhasiz faktlar jiddiy buzilgan deb hisoblagan taqdirda u rahbariyatdan xo’jalik yurituvchi sub’ekt yuristi singari malakali uchinchi tomon bilan maslahatlashishni iltimos qilishi va olingan javobni tahlil qilishi shart.
Agar auditor boshqa ma’lumotda xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyati tuzatishdan bosh tortayotgan faktlar buzilishi mavjud degan xulosa chiqarsa, auditor o’zining nuqtai nazarini yozma shaklda ijroiya kengashiga ma’lum qilishi va keyingi tadbirlari xususida o’z yuristi bilan maslahatlashib olishi kerak.
Hech qanday boshqa ma’lumotdan auditorlik xulosasi tuzilgunga qadar auditor foydalana olmagan taqdirda u boshqa ma’lumot bilan moliya hisoboti muvofiq kelmasligining muhimlik darajasini belgilash uchun boshqa ma’lumotni iloji bo’lgan eng qisqa muddatlarda o’rganishi kerak bo’ladi. Agar boshqa ma’lumotni o’rganarkan, auditor jiddiy zid kelishlarni belgilasa yoki faktlarni ochiqdan-ochiq jiddiy buzishlarni aniqlasa, u moliya hisoboti va boshqa ma’lumotni qaytadan ko’rish kerakligi yoki kerak emasligini belgilashi kerak.
Tekshirilayotgan moliya hisobotini qayta ko’rib chiqish taqozo etiladigan taqdirda “Balans tuzilgan sanadan keyingi voqealar” standarti qoidalariga amal qilish lozim.
Boshqa ma’lumotni qayta ko’rib chiqish zarur bo’lgan va xo’jalik yurituvchi sub’ekt uni amalga oshirishga rozi bo’lgan hollarda auditor holatlar bo’yicha rusum-qoidalarni bajarishi shart. Rusum-qoidalarga ilgari chiqarilgan moliya hisoboti, auditorlik hisoboti va boshqa ma’lumot foydalanuvchilariga o’zgarishlar to’g’risida ma’lum qilinganiga ishonch hosil qilish uchun rahbariyat amalga oshirgan tadbirlar sharhi kiritilishi mumkin.
Boshqa ma’lumotni qayta ko’rib chiqish zarur bo’lgan, lekin rahbariyat qayta ko’rishni amalga oshirishdan bosh tortadigan hollarda auditor tegishli harakatlar amalga oshirilishi mumkinligini ko’rib chiqishi shart. Bunday harakatlarga auditorda shubha uyg’otadigan boshqa ma’lumotga doir masalalarda xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyatini yozma shaklda xabardor qilish, shuningdek, yuridik maslahat olish kabi tadbirlar kiritilishi mumkin.