O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi qarshi muhandislik–iqtisodiyot instituti magistratura bo‘limi qo‘lyozma huquqida uo‘T

Tadqiqotda qo’llanilgan metodikaning tavsifi: Boysun ko’mirining, toshko’mir smolasi asosida olingan naftali, antratsenning IQ-spktrlari olindi.
Tadqiqot natijalarining nazariy va amaliy ahamiyati: Ishining nazariy ahamiyati shundan iboratki, dunyo bo’yicha toshko’mirni pirolizlash asosida dunyoda 680 million tonnaga yaqin metallurgiya koksi va 25 million tonnaga yaqin toshko'mir smolasi olinadi, demak unga bo’lgan talabning yuqoriligini bildiradi.
Ish tuzulmasining tavsifi. Dissertatsiya ishi asosiy qismi uch qisimdan: adabiyotlar sharxi, olingan natijalar va ularning tahlili hamda tajriba qismidan iborat. I bobda tabiiy va sintetik smolalar, toshko’mirni qayta ishlash asoslari, toshko’mir smolasi va ulardan olinadigan moddalar yoritilgan. II bobda Boysun ko’mirining tarkibi, piroliz qilish sharoitlari, piroliz natijasida olinadigan moddalar tarkibi o'rganigan. III bobda Toshko’mir smolasini distillash orqali olinadigan fraksiyalar ratkibi, olingan toza moddalarning analiz yoritilgan. Ish komputer matnida 68 betdan iborat bo’lib, 7 ta jadval va 33 rasmlar mavjud. Ishda 46 ilmiy adabiyotlar ma’lumotlaridan foydalanilgan.

I BOB. ADABIYOTLAR SHARHI

1. 
   Tabiiy va sintetik smolalar
   

Smola–qizdirilganda asta-sekin yumshaydigan, yopishqoq, organik erituvchilarda eriganda parda hosil qiladigan va suvda erimaydigan yuqori molekulyar organik amorf birikmalardir. Smolalar tabiiy va sintetik smolalarga boʻlinadi. Kanifol, dammara, kopal, sandarak, kahrabo va bitumlar tabiiy smolalarga kiradi. Ilgari tabiiy smolalarlardan lok, yelim, qogʻoz, grammofon plastinkalari va boshqa ishlab chiqarishda keng qoʻllangan. Hozirgi zamonaviy sanoatda tabiiy smolalar oʻrnini istiqbolli sintetik smolalar egallamoqda. Sintetik smolalarga fenolformaldegid, polivinilxlorid, karbmid, melaminformaldegid, poliamid va boshqalar kiradi. Sintetik smolalar plastmassa, lok, yelim, sintetik tola, plyonka, elektr izolyasiya materiallari, organik shisha va boshqa olishda ishlatiladi[1].
Smolalar umuman amorf massalar shaklida, kamroq kristall, baʼzan suyuq, koʻpincha yopishqoq, qizdirilganda eriydi, deyarli hammasi tutunli alanga bilan yonadi, suvda deyarli yoki umuman erimaydi, koʻp hollarda oson. alkogol, efir, uglerod disulfidi, xloroform va boshqalarda eriydi, qog'ozda qoldirmang, yog'lar va yog'lardan farqli o'laroq, xarakterli dog 'qo'ymaydi, xiralashmaydi, yuviladi va yuviladi. turli rangsiz yoki rangli, hidli yoki hidsiz moddalarning aralashmalaridir. Elementar kimyoviy tarkibiga ko'ra, uglerod va vodorodga boy, kislorod miqdori kamroq, azotni deyarli o'z ichiga olmaydi va juda kamdan-kam hollarda kichik miqdordagi oltingugurtni o'z ichiga oladi[2].
Hozirda barcha smolalarni 5 ta guruhga ajratamiz:
I. Saqichsimon smolalar: 1) gummigut, 2) laktukarium, 3) eyforbiyum.
II. Moysomon smolalar: 1) ammoniak, 2) asafoetida, 3) bdellium, 4) galban, 5) isiriq (Olibanum), 6) mirra, 7) opopanaks, 8) sagapen.
III . Yog'li smolalar va balzamlar: 1) anime, 2) gurjun-balzam, 3) kopay balzam, 4) kopal, 5) mastik, 6) makka balzam, 7) sandarak, 8) qarag'ay qatroni yoki smola, 9) tapsiya, 10 ) oddiy turpentin, 11) Venetsiyalik skipidar, 12) Chios skipidar, 13) Kanada balzami, 14) elemi.
IV . Asl smolalar: 1) bakut yoki guayak smolasi, 2) dammar, 3) rozin, 4) jalapa smolasi, skamonium, turpet qatroni, podofillin, 5) shellac, 6) amber.
V. Aromatik kislotali smolalar va balzamlar : 1) akaroid smolasi, 2) ajdaho qatroni yoki ajdaho qoni, 3) shabnam tutatqi, 4) stiraks, 5) Peru balzami, 6) tolutan balzami[4].
Smolalarni tahlil usullari xuddi yog'lar bilan bo'lgani kabi, ularning tahlili yogʻ konstantalarini (sovunlash, kislotalar soni, efir, yod va boshqalar) Shmidt, Kremel, Bekurts, Diterix, Bamberger va boshqalarning ishlari tufayli, uni aniqlash usullarini ishlab chiqildi.[Masalan, K. Diterix, "Der Harzeni tahlillari" (Berlin, 1900)].
1-jadval