O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va inovatsiyalar vazirligi

MUNDARIJA

KIRISH 5
I BOB. ELEKTR ENERGIYA SIFAT KO‘RSATKICHLARINING ZAMONAVIY HOLATI 9
1.1.Elektr energiya sifat koʼrsatkichlari haqida maʼlumot 9
1.2.Elektr ta’minotining nosinusoidal ish rejimlari ko‘rsatkichlarini me’yorlashtirish 19
2.BOB. ELEKTR TARMOQLARIDA YUQORI GARMONIKALARDAGI QO‘SHIMCHA QUVVAT YO‘QOTISHLARI 21
2.1.Kuchlanish nosinusoidalligini hisoblash usuli 22
2.2.Yuqori garmonikaning elektr ta’minoti tizimiga ta’siridan kelib chiqadigan yo‘qotishlar 29
2.3.Yuqori garmonikaning transformatorlar, kondensator batareyalari va elektr uskunalarining izolyatsiyasiga ta’siridan kelib chiqadigan yo‘qotishlar 33
3 BOB. Shahar elektr tarmoqlarida kuchlanish nosinusoidalligi eksperimental tadqiq etish 47
3.1.Shahar elektr tarmoqlarida kuchlanish nosinusoidalligida quvvat yo‘qotishlarini hisoblash 47
3.2 NOSINUSOIDAL REJIMDA TRANSFORMATORDAGI ELEKTR ENERGIYA YO‘QOLISHINI BAHOLASH 50
ADABIYOTLAR 91

KIRISH

Har bir mamlakatda energetika sohasi o‘ta muhim hisoblanib, elektr energiyasunu ishlab chiqish, uzatish, taqsimlash jarayonlarini boshqarish bo‘yicha islohatlar, ilmiy tadqiqot olib borilmoqda.
Jahon amaliyotida energiya manbalaridan foydalanish samaradorligi va sifatini, shu jumladan elektr energiyasini ishlab chiqarish, uzatish va iste'mol qilishni yaxshilashga katta e'tibor qaratilmoqda. Shu bilan birga, iste'molchilarni uzluksiz sifatli elektr energiyasi bilan ta'minlash va elektr energiyasining yomonlashishi natijasida kelib chiqadigan yo‘qotishlarni kamaytirishning dolzarb vazifalaridan biri. Dunyoning rivojlangan mamlakatlarida yo‘qotishlarni kamaytirish va elektr energiyasidan foydalanish samaradorligini oshirish uchun zamonaviy o‘lchash va elektr sifati ko‘rsatkichlarini yaxshilash vositalaridan foydalaniladi. Ushbu o‘lchovlar natijasida nosimetriya koeffitsienti 25 – 30 % ga teng va 2-4% ruxsat etilgan qiymatga tenglashtirish orqali past kuchlanishli tarmoqlar va transformatorlarda quvvat yo‘qotishlarini 30 – 50 % ga kamaytirishga erishildi.
O‘zbekiston Respublikasida bozor sharoitlariga muvofiq energetikani izchil isloh qilishga katta ahamiyat berilmoqda. Bu yerda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 27 martdagi PQ-4249-sonli "O‘zbekiston Respublikasining elektr energetikasi tarmog‘ini yanada rivojlantirish va isloh qilish strategiyasi to‘g‘risida" gi qarori, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 1 fevraldagi PF-5646-son" O‘zbekiston Respublikasining yoqilg‘i-energetika tarmog‘ini boshqarish tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida " gi farmoni va boshqalarni keltirish zarur.
Respublikada elektr energiyasi sifati ko‘rsatkichlarini ta' minlash va qo‘shimcha yo‘qotishlarni aniqlash bo‘ yicha chora – tadbirlarni samarali tashkil etish bo‘yicha keng ko‘lamli tadbirlar amalga oshirilmoqda. Zamonaviy ixtisoslashtirilgan o‘lchash vositalaridan foydalangan holda elektr energiyasi sifati ko‘rsatkichlarini aniqlashga, elektr tarmoqlarida qo‘shimcha yo‘qotishlarni baholash usullarini ishlab chiqish va sinovdan o‘tkazishga katta e'tibor qaratilmoqda.
Past kuchlanishli elektr tarmoqlarida elektr energiyasi sifatini ta'minlashning texnik vositalarini, ularni boshqarish tizimining algoritmlari va dasturiy kompleksini yaratish bo‘yicha tadqiqotlarda, shuningdek quyidagi bir qator ustuvor yo‘nalishlarda ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Rivojlanish, shu jumladan:
- elektr sifati ko‘rsatkichlarini masofadan boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimi:
- elektr tarmoqlarida yo‘qotishlarni aniqlash algoritmlari va usullari; elektr energiyasi sifatini o‘lchash va nazorat qilish vositalarini takomillashtirish;
- kuchlanish og‘ishlarini normallashtirish uchun kuchlanishni tartibga solish vositalari va boshqalar.
Rossiyaning taniqli olimlari V. A. Venikov, N. A. Melnikov, I. A. Budzko, N. I. Voropay, I. V. Jejelenko, S. yu.Gamazin, V. I. Idelchik, yu. S.Jelezko, I. I. Kartashov, M. S. Levin, T. B. Leshchinskaya, shuningdek, mahalliy olimlar X. F. Fazilov, J. A. Abdullayev, T. X. Nasirov, K. R. Allayev, T. M. Kodirov va boshqalar.
0,4 kv past kuchlanishli tarqatish tarmoqlarida sifatni yaxshilash va elektr yo‘qotishlarini kamaytirish muammosiga bag‘ishlangan tadqiqotlar ushbu tarmoqlarning ish rejimlarini simmetriya qilish muammolarini hal qilish bilan bevosita bog‘liq. Simmetriyani baholashning samarali usullarini tadqiq etish va ishlab chiqishga taniqli mualliflarning ilmiy ishlari bag‘ishlangan, masalan: V. G. Avvakumov, A. K. Shidlovskiy, V. G. Kuznetsov, F. D. Kosouxov, IV. Naumov, V. A. Agunov, T. P. Gubenko, X. Akagi, J. Arrillaga, N. R. Uotson, S. Santoso va boshqalar. Muhim yutuqlarga qaramay, yangi o‘lchash vositalarini ishlab chiqish va yaratish, yuklarning assimetriyasi darajasini hisoblash va baholash usullari dolzarb bo‘lib qolmoqda.