O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va inovatsiyalar vazirligi

2.2 – rasm. 6-fazali o‘zgartirgichni to‘g‘rilash sxemasi uchun har xil qiymatdagi yuqori garmonikalarni hisobga olgan holda
ga bog‘liqligi



2.3 – rasm. 12-fazali o‘zgartirgichni to‘g‘rilash sxemasi uchun har xil qiymatdagi yuqori garmonikalarni hisobga olgan holda
ga bog‘liqligi

Egri chiziqlarga asoslanib, xulosa aniqki, yuqori garmonikalarni yig‘ishning yuqori chegarasini n=13 garmonikasi bilan chegaralash imkoniyati haqidagi bayonotlar noto‘g‘ri. Bu cheklash 12 dan ortiq to‘g‘rilash bosqichiga ega bo‘lgan o‘zgartirgichli sxemalar uchun qabul qilinishi mumkin emas, bu yerda (3, 11) ga ko‘ra, tartibining yuqori garmonikasi yo‘q. [14]

Metodika QT toklarini hisoblashda olingan parametrlardan foydalanib, ta’minot tarmog‘ining istalgan nuqtasida ni hisoblash imkonini beradi va ta’minot tarmog‘i elementlarining o‘tkazuvchanligi sig‘imsiz deb hisoblash ruxsat etiladi. Bu ruxsat etilishda xatolik 10...15% dan oshmaydi. Ventilli o‘zgartirgichlar yaqinida joylashgan tarmoq tugunlarida reaktiv quvvatni qoplash uchun mo‘ljallangan kondensator batareyalari yo‘q deb taxmin qilinadi. Nonormal garmonikalar hisobga olinmaydi. [14]
Yuqorida aytib o‘tganidek, ta’minot tarmog‘i kuchlanishini nosinusoidallik koeffitsienti formula bo‘yicha aniqlanadi:

Ventilli o‘zgartirgichlar ishlayotganda quyidagi ketma-ketlikda aniqlanadi:

• 
  kommutatsion buzilishlarning haqiqiy qiymati hisoblanadi;
  
• 
  kommutatsion buzulishlardagi kuchlanishni birinchi garmonikasi aniqlanadi (2.1– rasm);
  
• 
  kommutatsion buzulishlarda barcha yuqori garmonikalarning (birinchisidan tashqari) haqiqiy qiymati formula bo‘yicha hisoblanadi:
  

ta’minot kuchlanishini buzilgan egrisida birinchi garmonika (2.1– rasm) quyidagicha aniqlanadi:

bu yerda buzilmagan egrisida kuchlanishning yoki chizig‘li kuchlanishning bukilgan egrisida haqiqiy qiymati;
(2.1) formula bilan aniqlanadi.
Elektr ta’minoti tarmog‘ining kuchlanish nosinusoidalligini hisoblash odatda elektr ta’minotini loyihalashda amalga oshiriladi, shuning uchun elektr yurutmalarda boshqarish burchagi va kommutatsiya burchagi o‘rtasidagi o‘zaro nisbatlar, va ta’minot tarmog‘ining parametrlari talab qilinadi. [15] ga ko‘ra:

bu yerda o‘zgartirgichga keltirilgan kuchlanishni birinchi garmonikasi va o‘zgartirgich iste’mol qiladigan tokning birinchi garmonikasi o‘rtasidagi siljish burchagi. Shunda:


bu yerda o‘zgaruvchan kuchlanish tomonidagi o‘zgartirgich iste’mol qiladigan aktiv quvvat; o‘zgartirgich tarmoqdan iste’mol qiladigan reaktiv quvvati; o‘zgartirgich iste’mol qiladigan to‘la quvvat.
va burchaklar uchun o‘zaro nisbatlar mavjud:

bu yerda to‘g‘rilangan tok; kommutatsiya zanjirining induktiv qarshiligi; ta’minot chiziqli kuchlanishini amplitudasi.[14]
O‘zgartirish va soddalashtirishlardan so‘ng, o‘zgartirgichlar har qanday fazali ketma-ketlikda ishlaganda (2.8) formulasi kommutatsiya burchagi uchun oddiy shaklga ega bo‘ladi:

bu yerda o‘zgartirgichning to‘la quvvatiga olib keladigan kommutatsiya zanjirining ekvivalent induktiv qarshiligi, nisbiy birliklarda.
Ventilli o‘zgartirgichlarning ishlashi paytida ta’minot tarmog‘ining umumiy nosinusoidallik koeffitsientini ba’zi soddalashtirishlar va muhandislik hisob-kitoblari uchun yetarli aniqlik bilan formula bo‘yicha aniqlash mumkin:

bu yerda tizimning nisbiy birliklardagi ekvivalent qarshiligi, o‘zgartirgich quvvati ga keltirilgan, ya’ni cheksiz ta’minot tarmog‘ining shartli nuqtasidan aniqlanadigan tarmoq nuqtasigacha bo‘lgan qarshilik; aniqlanadigan nuqatadagi QT quvvati; o‘zgartirgich zanjirining nisbiy birliklaridagi induktiv qarshiligi, ga kamaygan, ya’ni kommutatsion QTning paydo bo‘lish nuqtasidan aniqlanadigan nuqtagacha bo‘lgan qarshilik.[14]

Yuqoridagi formula fazali har qanday ketma-ketlikdagi o‘zgartirgichlar uchun amal qiladi.
ni aniqlashda ga alohida e’tibor qaratish lozim. Ko‘pincha, katta quvvatli tiristorli o‘zgartirgichlarning ta’minot shinalarida ni aniqlash talab etiladi. o‘zgartirgich deganda to‘girlash ko‘prigi va ta’minlovchi podstansiya nazarda tutulgan.
Bunday holda, o‘zgartirgich transformatorining qarshiligiga teng va formula bo‘yicha aniqlanadi:

bu yerda o‘zgartirgich transformatorining nominal quvvati; bu transformator chulg‘amlarining kengayish koeffitsienti; transformatorning to‘la nominal quvvatiga keltirilgan transformatorni QT kuchlanishi.

Uch fazali ko‘prikli to‘g‘rilagich sxemasida qo‘llaniladigan ikki chulg‘amli transformatorlar uchun va shunda:

O‘n ikki fazali sxema bo‘yicha umumiy o‘zgartirgichlarda ishlatiladigan uch chulg‘amli transformatorlar uchun:

bu yerda transformatorning kengaytirilgan ikkilamchi chulg‘ami orasidagi QT kuchlanishi.
Umuman olganda, kengaytirilgan chulg‘amli transformatorlar uchun . Agar transformatorning past kuchlanishli shahobchalari bir-biri bilan yaxshi elektromagnit aloqaga ega bo‘lsa, u holda Agar past kuchlanishli chulg‘amlar bir-biriga magnitli bog‘lanmagan bo‘lsa yoki o‘zgartirgich har xil ulanish sxemasiga ega bo‘lgan transformatorli sxema bo‘yicha qilingan bo‘lsa, bo‘ladi.[14]
Ventilli o‘zgartirgichlar garmonik spektrining tashkil etuvchilarini hisoblashning muhandislik (soddalashtirilgan) usuli
Soddalashtirish va ba’zi xatoliklarni taqribiy hisoblash usuliga kiritish – bu kommutatsion buzilishlarning to‘rtburchak shaklidaga ruxsat etilishi (2.1–rasm). Bu ruxsat etilishdan kelib chiqadigan xatolik boshqaruv burchaklari va kommutatsiya burchaklariga bog‘liq.
burchagi qanchalik kichik bo‘lsa va burchagi qancha katta bo‘lsa, kuchlanish va tok garmonikasini aniqlashdagi xatolik shunchalik katta bo‘ladi. Umumiy holatda, boshqariladigan to‘g‘rilagichlar uchun bu xatolik 10% dan oshmaydi, bu amaliy hisoblar uchun juda maqbuldir.
O‘zgartirgichni to‘g‘rilanish fazalarini har qanday ketma-ketligi bilan ishlaganda, ta’minot tarmog‘ining istalgan nuqtasida kuchlanish yuqori garmonikasining haqiqiy qiymatini formula bo‘yicha aniqlash mumkin:

O‘zgartirgich sxemasidagi har qanday tok garmonikasining haqiqiy qiymati ifodadan aniqlanadi:



Ta’minot tarmog‘ining istalgan nuqtasida kuchlanishni alohida yuqori garmonikasining haqiqiy qiymatini aniqlash uchun 2.4– rasmda bir qator egri chiziqlar keltirilgan.
Bu egri chiziqlar bog‘liqligini ifodalaydi, bu yerda n-chi garmonika amplitudasining asosiy kommutatsion buzilishining chuqurligiga nisbatidir, nisbiy birliklarda.[14]
Kuchlanishni n-chi garmonikasining haqiqiy qiymatini aniqlash uchun (2.10) formuladan foydalanib, kommutatsiya burchagi ni topish kerak. n-chi garmonikaga mos keladigan egri chiziq bo‘ylab ning