O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

lldizbachkililar guruhiga kiruvchi begona o 'tla r tuproqning haydalm a 
q atlam id a va u n d an c h u q u rro q bir necha q a tla m d a y o 'g 'o n ildizlar 
hosil qiladi. U larning asosiy va yon ildizlarida k o 'p la b bachkilar hosil 
b o 'la d i va h a r q a y s is id a n yangi o 's im lik p a y d o b o 'la d i. K a k ra , 
achchiqm iya, o q m iy a, b o 'z tik a n , devpechak, q izilm iya, ta k a so q o l, 
oqbosh va boshqalar shu guruhning tipik vakillaridir. Bu begona o 'tla r 
ildiz bachkisidan h am da u ru g 'larid an k o 'p ay ib , b archa ekinzorlarda, 
d ary o q irg 'o q la rid a o 's a d i. U larning 26 tu ri b o 'lib , 0 ‘zbekistonda 
shularning 16 tasi tarqalgan.
Piyozboshlilar guruhiga kiruvchi begona o 'tlarning ildizida sharsimon- 
dum aloq piyozlari bo'lib, ular shu piyozidan ham da urug'idan ko'payadi 
(yovvoyi piyoz, gulpiyoz, qumpiyoz, cho'chqapiyoz, otashak piyoz, tog' 
piyoz, dasht piyoz).
Sudrcilib o'suvshi begona o'tlarning poyasi yer ustida yoyilib palak yozib 
o'sadi. Poyasining har bir b o 'g'inidan ildiz otadi. Bular ham ildizpoyasidan 
va urug'idan k o 'payad i (ayiqtovon, tug'm abosh, q u y on o't, o lm o s o 't).
Demak, begona o 'tla r biologik, morfologik, boshqa belgilari bo'yicha 
bir-birid an farq q ila r ekan. Shuning uchun u lar quyidagi tartib d ag i 
jadvalni to'ldirish yo'li bilan tavsiya etiladi.
4-jadval
B egona o ‘tlarning turlari
T/r Biologik
xususiyati
Oilasi
Nomi
M orfolo-
giyasi
Ekologik
xususiyati
o ‘zbek-
cha
ruscha
lotincha
60

---

Begona o ‘tlar zarar yetkazish darajasiga qarab ham bir-biridan juda 
farq qiladi. U larga qarshi m uvaffaqiyatli kurash olib borishda ekinlar 
orasida qand ay o ‘sayotganligini hisobga olish zarur. M aydonlarning 
begona o ‘t bosganlik d arajasi ikki bosqichda aniqlanadi. D astavval 
m azkur uchastkadagi begona o 'tlarn in g turi va m iqdori ikki usulda -
k o ‘z bilan cham alab va aniq hisoblash yo‘li bilan aniqlanadi.
Begona o 'tla r sonini hisobga olish ju d a oson va qulay. Buning uchun 
A. N. M altseyvning to 'rt balli shkalasidan foydalaniladi:
1 ball - begona o 'tla r yakka-yakka uchraydi (hamma begona o 'tla r 5 
foiz gasha).
2 ball - begona o 'tla r umumiy o'sayotgan o'sim liklar sonining 5-25 
foizini tashkil qiladi.
3 ball - b egon a o 'tla r um um iy o 'sim lik la r sonining 25 foizidan 
ko'proq.
4 ball - begona o 'tla r m adaniy o'sim liklardan ko'p.
Begona o 'tlarning sonini hisoblashda 1 m2 li yog'osh raraka olinib, 
shu ram ka ichidagi madaniy va begona o 't o'sim liklar soni sanalit) bir- 
biriga qo'shiladi va ularning o 'zaro nisbatidan aniqlanadi. Bir daladagi 
begona o'tlarn ing sonini aniqlashda diagonaliga bir nechta nam una olinib 
qo'shilib o 'rta c h a hisob chiqariladi.