O`zbekiston respublikasi оliy va o`rta махsus та’liм vazirligi bухоrо даvlat universiteti

LSQning asosiy turlari. Lisoniy birliklarning qoliplar asosida birikuvidan 
vujudga kelgan nutqiy hosilalarni 3 guruhga birlashtirish mumkin: 
1) yasama so`zlar; 
2) so`z birikmasi; 
3) gap. 
(ishla) yasama so`zi [ish] leksemasi va [lar] morfemasining, kitobni o`qimoq 
nutqiy so`z birikmasi [kitob] va [o`qi] leksemalarining, ―O`qidim‖ gapi esa [o`qi] 
leksemasi va [-dim] kesimlik kategoriyasi shaklining birikishidan hosil bo`lgan. 
(ishla) so`zi [ot+la = asosdan anglashilgan narsa bilan Shug`ullanmoq] so`z yasash 
qolipi mahsuli bo`lsa, kitobni o`qimoq so`z birikmasi [ot - fe‘l] LSQi, O`qidim gapi 
esa [WPm] qolipi hosilasidir. Bular sirasida so`z yasash va so`z birikmasi qoliplari 
tushuncha ifodalovchi – atash (nominativ) vazifa bajaruvchi hosilalarni beradigan 
qoliplar bo`lsa, gap qolipi fikr ifodalovchi (kommunikativ) hosilalarni vujudga 
keltiruvchi qoliplar hisoblanadi. So`z yasash qolipi lisoniy bo`lsa-da, lekin sintaktik 
mohiyatga ega emas. Shuning uchun u lisoniy-derivatsion qolip (LDQ) sifatida so`z 
yasalishi bo`limida qoldirilib, sintaksisda erkin sintaktik hosilalar beruvchi, Ya‘ni 
so`z birikmasi va gap qoliplari o`rganiladi.
 
Tayanch tushunchalar: sintaktik aloqa va uni yuzaga chiqaruvchi vositalar, 
so`z tizmasi, so`z birikmasi, gap, LSQ, nominativ birlik hosil qiluvchi LSQ, 
kommunikativ birlik hosil qiluvchi LSQ.
Tavsiya etiladigan adabiyotlar: 
1. НеъматовҲ., Сайфуллаева Р., Қурбонова М. Ўзбек тили структурал 
синтаксиси асослари. – Т., 1999.
2. Нурмонов А., Маҳмудов Н. в.б. Ўзбек тилининг мазмуний синтаксиси – Т., 
1992.
3. Сайфуллаева Р., Менглиев Б. в.б. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. III. 
– Т., 2006. 
4. Ўзбек тили грамматикаси. II том. – Т., 1976. 

---

5. Қурбонова М. Ҳозирги замон ўзбек тили (содда гап синтаксиси учун 
материаллар). – Т., 2002.
6. Ғуломов А., Асқарова М. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. – Т.,1987.