O‟zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‟rtа mахsus tа‟lim vаzirligi nizоmiy nоmidаgi tоshkеnt dаvlаt pеdаgоgikа univеrsitеti
Download 0.58 Mb. Pdf ko'rish
|
maktabgacha yoshdagi rusiyzabon bolalarni ozbek tilida togri talaffuzga orgatish
- Bu sahifa navigatsiya:
- UMUMIY XULOSA.
- FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RО„YXATI.
76
UMUMIY XULOSA. Har bir xalqning tili uning nutqidagi boyliklar bilan о‗lchanadi. Buyuk allomalar ham kishilar о‗rtasidagi о‗zaro aloqa quroli bо‗lgan tilni boyitishga, uning ohangi va talaffuz qoidalariga katta e‘tibor va hurmat bilan qarashgan. Bugungi kunda nutqqa bо‗lgan bunday talab kishi ongi va tafakkuriga о‗z ona tilisini yaxshi bilish va ikkinchi tilni unumli о‗rganish maqsadida kо‗yiladi. Bunday talablarni amalga oshirish ilk bor maktabgacha ta‘lim muassasalardan boshlanadi. Rusiyzabon bolalarni о‗zbek tilga о‗rgatishda ularga tо‗g‗ri talaffuz qilish meyorlarini bilib borishi; mashqlarni bajarishda har bir sо‗zning talaffuziga etibor berishi barcha mashg‗ulotlarning asosiy maqsadi bо‗lmog‗i lozim. О‗zbek tildagi har bir tovush , bо‗g‗in, tovush birikmalari va sо‗zni tо‗g‗ri talaffuz qila olishni taqozo etadi. Har bir xalqning tili uning nutqidagi boyliklar bilan о‗lchanadi. Buyuk allomalar ham kishilar о‗rtasidagi о‗zaro aloqa quroli bо‗lgan tilni boyitishga, uning ohangi va talaffuz qoidalariga katta e‘tibor va hurmat bilan qarashgan. Maktabgacha yosh ikkinchi til tovushlarini tо‗g‗ri talaffuz qilishni shakllantirish uchun qulay davr hisoblanadi. 7 yoshgacha bola о‗rganilayotgan til tovushlarini uning adabiy normalariga muvofiq holda talaffuz qilish kо‗nikmalarini egallab oladi. Talaffuz ustidagi ishlarning asosiy vazifasi quyidagilardan iborat: bolalarda fonematik tinglash qobiliyatini rivojlantirish hamda sо‗zlar va iboralarni aniq va tushunarli qilib aytgan holda, о‗rganilayotgan tilning barcha tovushlarini tо‗g‗ri talaffuz qilishni rivojlantirish; ovoz balandligini vaziyatga qarab moslashtirish, sо‗zlarni ulardagi urg‗ularni qо‗llagan holda tо‗g‗ri va aniq talaffuz qilish qobiliyatlarini shakllantirish. Olib borgan ishimiz shuni qо‗rsatdiki, ba‘zan bolalar sо‗zlarni oxirigacha aytmaydilar va ba‘zan ibora sо‗ngida ularni shivirlab aytadilar. Ba‘zida ular uzun iborani nihoyasiga yetqazish uchun nafas olib sо‗zlashga majbur bо‗ladilar, buning natijasida nutq noaniq bо‗ladi, bolalar xuddi tiqilib qolgandek sо‗zlaydilar. Chunki, tezlashtiriligan nafas chiqarish iboralarni mantiqiy pauzalarga rioya
77
qilmasdan jadal sur‘atda sо‗zlashga majbur qiladi. Qayd etish lozimki, hatto birgina о‗zbekcha sо‗z yoki tovushni tо‗g‗ri talaffuz qilish kо‗nikmalarini bir mashg‗ulot mobaynida shakllantirib bо‗lmaydi. Bunga mashg‗ulot jarayonida va undan tashqari vaqtlarda muntazam ravishda ishni olib borish orqali erishiladi. Bolaning о‗qitish tо‗g‗ri tashkishl etilgan takdirda, bola yiliga 300 tagacha sо‗z hajmidagi lug‗at minimumini о‗zlashtirish о‗rganilayotgan tildagi tovushlar va tovush birikmalarini tо‗g‗ri talaffuz qilish kо‗nikmalarini egallab olishiga, bolalar va kattalar nutqini tushunish va ularga luqmalar bilan javob qaytarishga, bolalar adabiy asarlari mazmunlarini talqin qilishga, bayramlar mohiyatini va ularning ramziy ahamiyatini tushunishga, bolaga о‗rganilayotgan tilda salomlashish va xayrlashish, taklif qilish, minnatdorchilik bildirish, kechirim sо‗rash, savolga va iltimosga javob qaytarish, tabriklash, tanishish, hamdardlik izhor qilish, imkonini beruvchi an‘anaviy muloqot formulalarini egallab olishga qodirdir. Bundan tashqari, u: - о‗ziga nisbatan tarbiyachi va atrofdagi kattalar murojaatini о‗quv-tashkiliy formulalarini tushunishi; - о‗rganilayotgan tilda о‗yinni boshqarishni boshlashi; - oddiy hikoya tuzishi, ertak mazmunini aytib bershi, uni umumiy tarzda sо‗zlab berishda ishtirok etishi; - yilning turli fasllarida tabiatda va inson hayotida rо‗y beradigan о‗zgarishlarni kuzatishi va ular haqmda sо‗zlab berishi, ayrim milliy an‘analar va urf-odatlarni bilishi
- bir nechta she‘rlar, topishmoqlar, maqollar, qо‗shiqlarni bilishi va ulardan foydalanishi; - о‗rganiladigan tilni, о‗rganilayotgan til egasi bо‗lgan halq milliy madaniyatiga oid narsalar va hodisalarni boshqalar ichida tanib olish va farqlash hamda ular haqida hikoya qilib berishi mumkin.
78
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RО„YXATI. 1. Karimov I.A ―Yuksak ma‘naviyat - yengilmas kuch‖. - T.: Ma‘naviyat, 2008. - 176 b. 2. ―Barkamol avlod yili‖ Davlat Dasturi. - T.: O‘zbekistan, 2010. -38 b. 3. O‘zbekistan Respublikasining ―Ta‘lim tо‗g‗risida‖gi Qonuni // Barkamol avlod – O‘zbekistan taraqqiyotining poydevori.-T.: ―Sharq‖, 1998. - 20- 296. 4.О‗zbekistan Respublikasining Kadrlar tayyorlash milliy dasturi // Barkamol avlod - О‗zbekistan taraqqiyotining poydevori.- T.: ―Shark‖, 1998.-31-616. 5. F.N. Vaxobova, M. SH. Rasulova va boshqalar ―Maktabgacha yoshdagi bolalar ta‘lim-tarbiyasiga qо‗yiladigan davlat talablari‖ –Toshkent, 2008y. 6. F.R.Qodirova, R. M.Qodirova ―Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va metodikasi о‗stirish metodikasi‖ –Toshkent, ―Istiqlol‖ 2006y 7. L. R. Mо‗minova ―Maktabgacha yoshdagi bolalarni savodga о‗rgatish dasturi‖ -Toshkent-1996y 8. T.G‗afforova va boshqalar ―1-sinf savod darslari‖ –Toshkent, ―О‗qituvchi‖ 1996 y 9. R.Safarova va boshqalar ―Savod о‗rgatish darslari‖ .-Toshkent: ―Ma‘naviyat‖, 2003y 10. Q. Shodiyeva ―Maktabgacha yoshdagi bolalarni tо‗g‗ri talaffuzga о‗rgatish‖- Toshkent, ―О‗qituvchi‖ 1990 y 11. D. A. Nurkeldiyeva va boshqalar ―Barmoqlar mashqi va logopedik о‗yinlar‖. Toshkent -2007 y. 12. G. Jalolova ―Bolalarni maktabga tayyorlashda noan‘anaviy о‗yinlardan foydalanish‖ Toshkent-2004y 13. D.M.Djumanova, Y.K.Prusakova ―Quvnoq logoritmika‖ Toshkent-2009y 14. O.A.Bekmatova va boshqalar ―Quvnoq harflar‖ Toshkent, ―О‗qituvchi‖-2000 y 15. D.R.Babayeva ―Nutq о‗stirish metodikasi‖ Fan va texnologiY.T.; 2009 y. 16. F.R.Qodirova ―Nutq о‗stirish metodikasi‖ О‗UM T.: 2012y.(elektron) 17. Vigotskiy L.S.Mishleniye i rech.– M,Pedagogika, 1982. T. 79
18. Leontyev A.N. Problema deyatelnosti v psixologii. // J. Voprosi filosofi. – 1972. -№9. S.95-108. 19. F.R.Qodirova, R.M.Qodirova. ―Bolalarga chet tilini о‗qitish nazariyasi va metodikasi‖Toshkent ―Fan va texnologiya‖, 2009 yil. 20. Q.Shodiyea ―Maktabgacha yoshdagi bolalarni tо‗g‗ri talaffuzga о‗rgatish‖. Toshkent ―О‗qituvchi‖, 1995 yil. Download 0.58 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling