O„zbekistоn respublikаsi оliy vа o„rtа mахsus tа‟lim vаzirligi sаmаrqаnd dаvlаt universiteti

Geosiyosiy maydon - ushbu atama odatda ma‗lum bir davlat tomonidan 
yoki ittifoqchilar tomonidan nazorat qilinayotgan makonni anglatish uchun 
qo‗llaniladi. Xalqaro munosabatlar tarixidan ma‗lumki, geosiyosiy borliq ustidan 
nazoratni o‗rnatishning turli shakllari mavjud. Bular harbiy, siyosiy, iqtisodiy, 
diniy, kommunikatsion va boshqa turlari bo‗lishi mumkin. Yangi ming yillik 
boshlariga kelib xalqaro munosabatlarda geosiyosiy borliqni nazorat qilishda 
yangicha yondashuvlar – rangli inqiloblarni amalga oshirish, informatsion 
mafkuraviy, texnologik va madaniy - sivilizatsiyaviy nazoratlar yuzaga kelib, 
ularning amaliyotdagi o‗rni sezilarli bo‗lmoqda. Rangli inqiloblarni muayyan bir 
davlatdagi ichki ziddiyatlardan, kelishmovchiliklardan foydalanilgan holda amalga 
oshirilmoqda: Qirg‗iziston, Gruziya, Ukraina, Liviya, Iroq, Suriya, Misr bunga 
misol bo‗ladi. Geosiyosatda odatda ―rangli inqilob‖ hokimiyatini qon to‗kish 
evaziga o‗zga hukmronlarga berish deb tushuniladi. Geosiyosat siyosiy institutlar 
tomonidan, birinchi navbatda davlatlar va davlatlar ittifoqi tomonidan borliqni 
nazoratga olishining asoslari, imkoniyatlari darajasi, amaliy mexanizm va 
shakllarini o‗rganadi. Davlat nazoratida turgan yoki nazoratga olishga intilayotgan 
borliq umumiy maydon markazida bo‗lishi, rivojlanish darajasi, u yerning tashqi 
dunyo bilan aloqalari ko‗lami, tabiiy imkoniyatlari bilan ahamiyatli bo‗lishi 
mumkin. Geosiyosatda davlat yoki davlatlar ittifoqi nazoratida bo‗lgan borliq 
geosiyosiy maydon tushunchasi bilan izohlanadi.
Geosiyosiy maydon tushunchasiga nisbatan ko‗plab ta‗riflarni uchratish 
mumkin. Rus geosiyosatchisi K.V.Pleshakov geosiyosiy maydon tushunchasi keng 
ma‗noga ega bo‗lganligi bois uni tadqiq etish ko‗lamiga qarab quyidagicha 
klassifikatsiyalashni taklif qiladi:
- endemik maydon – uzoq vaqtlardan beri ma‗lum bir davlat tomonidan, 
ma‗lum bir milliy guruh tomonidan nazorat qilib kelinayotgan borliq bo‗lib, o‗sha 

---

18 
borliqning aynan shu jamoaga tegishli ekanligini boshqa qo‗shnilar tomonidan tan 
olinishini nazarda tutadi.
- chegaraviy maydon - bunday maydonda ma‗lum bir milliy jamoa 
istiqomat qilsada, davlatning u yerda nazorat qilish funksiyasi rasmiy xarakterda 
bo‗lib, yashayotgan odamlar turmush tarzi chegaradosh davlatga yaqinroq bo‗ladi. 
Masalan, Shimoliy Qozog‗istondagi rus millati vakillarining Rossiya davlati 
turmush tarzi bilan, Shimoliy Tojikistondagi, Qirg‗izistonning O‗sh viloyatidagi 
yoki Janubiy Qozog‗istondagi o‗zbeklarning O‗zbekistondagi xalqlar turmushi 
bilan nafaqat tarixan, balki ham milliy, ham umuminsoniy qadriyatlar asosida bir - 
biri bilan uyg‗unlashgan. Ular yashayotgan makonni chegaraviy maydonga 
aylantirgan omil - ularning turli davlatchilikka oidligi bilan izohlanadi; -