O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi tеrmiz dаvlаt univеrsitеti

Fizik–kimyoviy xossalari. Fosforning bir necha allotropik shakl o`zgarishlari mavjud: oq, qizil, qora fosfor.
Oq fosfor–rangsiz va juda zaharli modda. Fosfor bug`larini kondensatsiyalash yo`li bilan olinadi. Suvda erimaydi, lekin CS<sub>2</sub> da yaxshi eriydi. Uzoq vaqt qizdirilganda qizil fosforga aylanadi.
Qizil fosfor–qizil–qo`ng`ir trangli kukun, zaharsiz. Suvda va CS<sub>2</sub> da erimaydi.
Qora fosfor–tashqi ko`rinishidan grafirga o`xshaydi, ushlab ko`rilganda yog`lidek tuyuladi, yarim o`tkazgich xossalarga ega. Oq fosforni juda katta bosim ostida uzoq vaqt qizdirish (200 ⁰C va 1200 MPa da) orqali olinadi.
Fosfor ko`rchilik oddiy moddalar–O, galogenlar, S, va ba`zi metallar bilan birikadi, bunda oksidlash va qaytarish xossalarini namoyon qiladi, masalan:
4P + 5O₂ = 2P₂O₅ yoki P₄O₁₀ 2P + 3Ca = Ca₃P₂
2P + 3S = P₂S₃ 2P + 3Cl₂ = 2PCl₃
Fosforning metallar bilan hosil qilgan birikmalari fosfidlar deyiladi, ular suv ta`sirida oson parchalanib, fosfin PH<sub>3</sub>–sarimsoq hidi keladigan juda zaharli moddani hosil qiladi: Ca<sub>3</sub>P<sub>2</sub> + 6H<sub>2</sub>O = 3Ca(OH)<sub>2</sub> + 2PH<sub>3</sub>↑
Fosfor (III)–oksid P<sub>4</sub>O<sub>6</sub>–mumsimon kristall massa, 22,5 <sup>0</sup>C da suyuqlanadi. P ni O yetishmaydigan sharoitda yondirish yo`li bilan olinadi, kuchli qaytaruvchi, juda zaharli.
Fosfor (V)–oksid P₄O₁₀–oq gigroskopik kukun. P ni mo`l havo yoki O da yondirish orqali olinadi. U suv bilan shiddatli birikadi hamda boshqa birikmalardan suvni tortib oladi. Gazlar va suyuqliklarni qurituvchi sifatida ishlatiladi. 3P₄O₁₀ + 6H₂O = 4H₃(PO₃)₃ trimetafosfat kislota
H₃(PO₃)₃ + 3H₂O = 3H₃PO₄ fosfat kislota
2H₃PO₄ = H₄P₂O₇ + H₂O difosfat kislota