O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti

Qisqa xulosalar 
O’quv yangi yoki beqaror muhitda qaror qabul qilishda muhim omil 
hisoblanadi. O’rganishni kuchaytirish nazariyasi insonlar va hayvonlarda qaror 
qabul qilish jarayonida miya hisoblash modeli sifatida ifodalanadi.
O’rganish 
signallarida 
dopaminning 
gipotezasi 
hayvonlarning 
neyrofiziologiyasi va inson tasvirini o’rganish bo’yicha katta eksperimental 
asoslar bilan tasdiqlangan.
Qaror qabul qilishning batafsil neyron mexanizmini izlash insonning 
haqiqiy xatti-harakatlarini, shu jumladan individual imtiyozlarni ifodalay 
oladigan iqtisodiy nazariyani ishlab chiqish uchun birinchi qadamdir. 
Kuchli o’quvga asoslangan qaror qabul qilishning neyron mexanizmini 
ko’rsatadigan ko’plab ajoyib tadqiqotlarni neyroiqtisodda topish mumkin, shu 
jumladan inson va hayvonlarni o’rganishni talab etadi. Shu bois, ushbu tadqiqot 
yo’nalishi doimiy ravishda rivojlanib bormoqda. 
Nazorat va muhokoma uchun savollar 
 
1. Pavlov chiniqishi nima? 
2. Instrumental chiniqish nima?
3. Mukofot mustahkamlash deganda nimani tushinasiz?
4. O’rganish nazariyasi nima?
5. Chiniqish usulini tushuntirib bering? 
6. Klassik chiniqish tajribasini tushuntirib bering? 

---

86 
VIII BOB. XULQ-ATVOR IQTISODIYOTIDA IJTIMOIY 
IMTIYOZLAR 
8.1. Ijtimoiy imtiyozlar bo’yicha amaliy tahlillar 
Ko’pgina tajribalar, jumladan ultimatum va diktator o’yinlari shuni 
ko’rsatadiki, ko’p insonlar nafaqat o’zlarining moddiy qoniqishlari, balki, 
boshqa insonlarning moddiy qoniqishlari haqida ham qayg’uradilar, shu 
jumladan, ular tanimagan insonlar ham xuddi shunday tajribada ishtirok 
etadilar. Ushbu tajribalar ham insonlarning bu borada bir xil emasligini 
ko’rsatadi. Ba’zi insonlar boshqalarning to’lovlariga katta qiziqish bildirishadi, 
boshqalari esa juda kam yoki umuman qiziqish bildirmaydilar. Ushbu bo’limda 
ijtimoiy imtiyozlar uchun asos sifatida talqin qilinishi mumkin bo’lgan 
ultimatum va diktator o’yinlaridan tashqari tajribalar keltirilgan. 
Ishtirokchilarning 
boshqa 
ishtirokchilarning 
to’lovlariga 
bo’lgan 
qiziqishlarini ko’rsatadigan natijalar ishonchli va kichik daromadli talabalar 
uchun laboratoriya tajribalari bilan cheklanmaydi. Misol uchun, xuddi shunday 
natijalar rivojlanayotgan mamlakatlardagi mavjud kunlik ish haqi stavkalari 
bilan solishtirganda katta bo’lgan to’lovlar uchun olinadi. Ultimatum va 
diktator o’yinlari uchun taklif qiluvchilar qandaydir altruistik motivlarga ega 
ko’rinadi. Biroq, ultimatum o’yinlarida javob beruvchilarning past takliflarini 
rad etish altruistik motivlardan emas, balki qasos olish motivlaridan kelib 
chiqadi. Xudbin iqtisodchida na altruistik, na qasos olish niyatlari bo’ladi. 
Altruizm – axloqiy tushuncha, uning negizida 
boshqa kishilarga xolis xizmat qilish, ularning baxt-saodati 
uchun oʻz shaxsiy manfaatlarini qurbon qilish yotadi. 

---

87