O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi tоshkеnt аrхitеkturа qurilish instituti

 
 
 

---

21 
II BOB. SANOAT BINOLARINING KONSTRUKTIV ELEMENTLARI 
2.1. Bir qavatli va ko‘p qavatli sanoat binolari 
 
Bir qavatli sanoat binolarining rejasi oddiy va murakkab bo‘lishi mumkin. 
Odatda rejasi to‘g‘ri to‘rt burchakli bo‘lgan sanoat binolari ko‘proq uchraydi. 
Ishlab chiqarish jarayoni davomida issiqlik, gaz va is ajralib turishi bilan 
bog‘liq bo‘lsa, bulardan tashqari stexlar ichidan chiqindi suvlarining oqib ketishini 
hamda ifloslangan havoni almashtirib turishni tashkil qilish talab etilgan bo‘lsa, u 
holda sanoat binolari rejasi murakkab bo‘lishi mumkin. Hozirgi zamon bir qavatli 
ko‘p oraliqli turga mansub bo‘lgan sanoat binolari konstruksiyalari asosan: yuklarni 
poydevorga uzatuvchi ustundan, yopma qismi ko‘taruvchi konstruksiyalardan 
yopmani ko‘taruvchi qismlari – to‘sin, ferma va arka yopma va yopma elementlari 
ustun tokchasiga qo‘yilgan kran osti to‘sinlari, stex ichini yorituvchi va havoni 
almashtiruvchi tom derazalari, vertikal qilib qo‘yilgan to‘suvchi konstruksiyalar (bino 
devori, ichki devorlar, deraza konstruksiyalari) poydevor va belbog‘ to‘sinlari, 
kishilar va transport kirib chiqish uchun mo‘ljallangan eshik va darvozalardan iborat 
bo‘ladi (2.1-rasm.) 
Bir qavatli binolar ko‘pincha poydevorga mustahkamlangan bino ustuni va 
rigeldan (ferma yoki to‘sin), ya’ni rama tizimida ko‘riladi. 
Agarda yopma ko‘taruvchi konstruksiyalari fazoviy tizim ko‘rinishida bajarilgan 
gumbaz, qobiq yig‘malardan iborat bo‘lsa bular o‘z navbatida sinchning bo‘ylama 
ko‘ndalang elementlari bo‘lib xizmat qiladi. 
Karkasning fazoviy birligini maxsus gorizontal va vertikal bog‘lanishlar 
yordamida oshiriladi.
Sanoat binolari uchun mo‘ljallangan yig‘ma konstruktiv elementlar gabariti 
unifikastiyalangan va ularning o‘lchamlari yiriklashtirilgan modulga asosan bir 
birlaridan farqlanadi. Misol uchun bino oralig‘i 12m. 36m. gacha bo‘lganda 6M 
modulda, poldan yopmani ko‘tarib turuvchi konstruksiya ostigacha bo‘lgan masofa: 

---

22 
3,0–6,0 m gacha 6 modulda: 6,0 m. dan 10,8 m. gacha 12 M modulda oshirib 
boriladi. 
Binolarning gabarit sxemalari quyidagi belgilarda sinfilanadi: B–30–84 kransiz, 
oralig‘i 30 metr, balandligi 84 dm. Yoki K–24–144 kranli, oralig‘i 24 m balandligi 
144dm. 
Agar ustunlar orasidagi qadam 12 m bo‘lib, yopma Panellar uzunligi 6,7 m 
bo‘lsa, u holda yopmani ko‘tarib turuvchi storopila elementlarini (to‘sin yoki 
fermani) storopila osti fermasi yoki to‘sini ustiga qo‘yiladi (2.2–rasm). 
Ko‘p qavatli sanoat binolari konstruktiv sxemalariga ko‘ra to‘liq sinchli tashqi 
devori ko‘taruvchi yarim karkasli binolar turiga bo‘linadi. 
Ustunlar, rigellar, yopma plitalari va bog‘lanishlar sinchlarning asosiy 
elementlari hisoblanadi (2.3–rasm). Temirbeton qavatlararo yopmalar ikki xil usulda 
ko‘taruvchi konstruksiyalarga tayanadi: orayopma plitalar rigellarga (to‘sinli) va 
orayopma plitalari maxsus moslamalar yordamida to‘g‘ridan–to‘g‘ri ustunlarga 
tayangan (to‘sinsiz) variantda bajariladi (2.4–rasm).