O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

S = R (P
1 
- P
2
) 
Bunda: 
R - plaiimetr bir bo’lagining qiymati. 
P1 - ninali shpil yurgizilmasdan oldin mexanizmidan olingan sanoq 
P2 - ninali shpil yurgizilmasdan keyin mexanizmdan olingan sanoq. 
R - ning qiymatini aniqlash uchun xarita yuzasi ma'lum bo’lgan biror kontur 
olinadi va uning chegarasidan planimetr yurgizilib chiqiladi, p, va p
2
sanoqlar 
hamda kvadrat turlarning bizga ma'lum yuzasidan foydalanib, planimetr bir 
bo’lagining qiymatini topamiz: 
1
2
n
n
П
S


Masalan: 1:25000 masshtabli o’quv xaritasida maydon aniqlash kerak 
deylik. Buning uchun planimetr xarita ustiga qo’yilib, uning ninasi 1 ta km li to’r 
kataklari chegarasidan yurgizilib chiqiladi. 
1:25000 m.f. 1 ta to’r katak 1 kv. km.ga to’g’ri keladi. Endi hisoblash 
mexanizmidan sanoqlar olamiz, p
1
- 5222, p
2
- 5485 xaritadagi 1 ta katak planimetr 
bo’laklarida 5485-5222=263 bo’lakka teng. Berilgan xarita masshtabida 1 ta 
katakning yuzasi 5 +1 km
2
bo’lgani uchun planimetr har bo’lagining qiymati. 

---

44 
Yuqorida o’lchangan maydon konturi planimetrning 64 bo’lagiga teng 
bo’lsa
5 = P (p
2
-p
1
) - 3802 x 64 = 243328 m
2
yoki = 0,24 km
2
= 24 ga teng. 
Gorizontlarni topografik xaritalardagi turlari. 
Rel'ef tasviri balandlik kesmasi masshtabga ko’ra, rel’efni tavsifiga ko’ra 
o’zgaradi. Rel’ef tasviri ifodali bo’lishi uchun uning hajmi xarita masshtabiga 
nisbatan 0,02 ga teng, ya'ni 5 m 1:25000 masshtabda (masshtab hajmi 250 m) va 
mutanosib holda 1,20 va 40 m 1:50000, 1:100000 va 1:200000 masshtablarga teng. 
Yerning profilini chizish orqali xaritada ifodali rel’efni ko’rsatish mumkin 
bo’lgan chizmaga profil deyiladi. Xaritada profil yo’nalishida berilgan chiziqni 
profil chizig’i deyiladi. 
Topografik xaritalarga qo’yiladigan talablardan biri bu ularning nafaqat 
maksimal va aniq o’rganiladigan ob'ektining joylashishini tasvirlash, xarita 
masshtabiga asosan shu bilan birga yer yuzining shakli va hajmining ham 
ko’rsatishdir. Ya'ni, topografik xaritada yerni uch tomonlama tasviri ifodalanishi 
kerak, gorizontal kenglik bo’yicha o’lchov, har turli nuqtalarni o’zaro joylanishini 
va ob'ektlarni balandligini o’zaro joylashishi. 
Topografik xaritalarda rel’ef gorizontallar bilan, ya'ni yopiq qiyshiq 
chiziqlarda ifodalanadi.
Xaritadan har bir chiziq notekislikning gorizontal kontur ko’rsatgichiga va 
dengiz sathidan bir xil balandlikda joylashganligini bildiradi. 
Masalan, bir orolni tog’ deb faraz etsak, uni asta sekin suv qoplay borsa bir xil 
oralik balandlikda p metrda o’lchanib, rel’ef ifoda etadi .