O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

Topografik xaritalarning masshtabi. 
Xaritaning 
nomi 
Sonli masshtabi 
Masshtabning so‘z 
bilan ifodalanishi 
Masshtab 
aniqligi 
Ikki minglik 
1:200 yoki 1/2000 
1 sm da 20m 
0,2 m 
Besh minglik 
1:5000yoki1/5000 
1 sm da50m 
0,5 m 
O‘n minglik 
1:10000yoki1/10000 
1 sm da100m 
1 m 
Yigirma besh 
minglik 
1:25000yoki1/25000 
1 sm da250m 
2,5m 
Ellik minglik 
1:50000yoki1/50000 
1 sm da500m 
5 m 
YUz minglik 
1:100000yoki1/100000 1 sm da1000m 
10 m 
Topografik belgilarni o’qish, topografik kesmalari 1:10000 – 1:100000 
masshtabli topografik xaritalarni shartli belgilar bilan tanishib, masofani chizg’ich 
(lineyka) yordamida aniqlanadi. 
Buning uchun xaritaga qarab tekshiriladigan masofani aniqlash uchun 
lineykadan yoki millimetrli kog'ozdan foydalaniladi. Buning uchun xaritadan 
belgilangan punktlar orasidagi masofa santimetrda o’lchanadi, santimetr hisobida 
chiqqan son masshtab qiymatiga ko’paytirladi, o’shandan tekshirilayotgan joydagi 
ikkita punkt o’rtasidagi xaqiqiy masofa topiladi. 
Topografik chiziq deb topografik xaritani vertikal tutilishi bo’yicha tuzilgan 
profiliga aytiladi. 

---

41 
Topografik profillarni tuzish orqali u yerdan tuproq haqida ma'lumotlari 
tayanib tuproq hosil qiluvchi ona jinsi va o’simlik dunyosini to’laroq o’rganishga, 
yerni rel’efi, ma'lum yer maydonining tasnifi va o’simligini o’zaro nisbatini ochib 
berishi mumkin. 
Topografik profil tuproq yoki tuproq geologik profilini tuzishga topografik 
asos bo’ladi. 
Topografik profil tuzish uchun quyidagi ishlar bajariladi: 
Topografik profil tuzish lozim bo’lgan yerda topografik xaritada ikkita nuqta 
A va V orqali belgilab ularni to’g’ri chiziq yordamida bog’lanadi
Topografik chiziqqa millimetrli qog’oz qo’yiladi va uning chekkasiga 
(nuqtalar yo'ki kalta vertikal chiziqlar) profil chiziqda uchragan hamma 
gorizontallar belgilanadi. 
Millimetr kog’oz topografik xaritadan olinadi va chap tomondan 
gorizontallar balandligiga monand vertikal masshtab to’ziladi. Vertikal masshtab 
5-10 baravar gorizontallardan yirikroq etib olinadi. 
Har bir gorizontal balandlik nuqtasi, vertikal masshtabni hisobga olgan 
holda, perpendikulyar chiziqlar bilan to’qnashguncha chiziladi va to’qnashgan 
nuqtalar egri chiziq bilan bog’lanadi. 
Topografik xaritalarda masofani o’lchash. Agar 1:25000 masshtabli 
topografik xaritada biror masofani o’lchash kerak bo’lsa, xaritada bu ishni uch xil 
usulda bajarish mumkin.