O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

Gazlarning elektr o’tkazuvchanligi.

• Gazlarning elektr o’tkazuvchanligi.
• Gazlarda elektr toki erkin yoki ionlar hisobiga sodir bo’ladi. Kuchsiz elektr maydonidagi gaz neytral elektr zarrachalar - molekula yoki atomlardan tashkil topadi. Tashqi ta’sir-ionizator orqali sodir bo’ladigan gaz elektr o’tkazuvchanlik deyiladi. Ikkita yassi elektrod ionlashtirilgan gaz muhitiga kiritilib, ularga kuchlanish berilsa, ionlar harakatga kelib zanjirdan elektr toki o’tadi.
• Normal sharoit (t=200C,  =65%, =760 mm. sim.ust) da havoda to’yingan tok zichligi I juda kichik qiymatga, ya’ni kuchlanishning 0,6 V/m qiymatida 10-15 A/m2 ga to’g’ri keladi. Shuning uchun ham, havo yaxshi dielektrik hisoblanadi. Gazlarda mustaqil bo’lmagan elektr o’ tkazuvchanlik tashqi ionizator, kosmik yoki radioaktiv nurlar bartaraf etilsagina to’xtaydi. Bunda zaryad eltuvchilar keskin kamayishi sababli, gazdan o’tayotgan tok nolga intiladi.

Suyuq dielektriklarning elektr o’tkazuvchanligi

• Suyuq dielektriklarning elektr o’tkazuvchanligi
• Suyuqlikning elektr o’tkazuvchanligi uning molekula tuzilishi va tarkibidagi qo’shimchlarga bog’liqdir. Qutbli suyuqlik qutbsiz suyuqlikdan o’zining kam elektr o’tkazuzchanligi bilan farqlanadi. Aksariyat suyuqliklarning molekulalari ionlashmaganligi sababli, ularning elektr o’tkazuvchanligida qo’shimcha (nam, tuz, ishqor, kislata va hokazo)larning ta’siri katta bo’ladi. Suyuqlik tarkibida juda oz miqdorda bo’lgan bunday qo’shimchalar dielektrikning elektr o’tkazuvchanligini sezilarli darajada oshiradi. Suyuqlikda ionlarning yoki zaryadlangan kolloid zarralarning siljishi undan tok o’tishini ta’minlaydi.

Qattiq dielektriklarning elektr o’tkazuvchanligi. Qattiq jismlarning elektr o’tkazuvchanligi ular tarkibidagi ionlar yoki boshqa zarralarning siljishi hisobiga sodir bo’ladi. Ba’zi qattiq jismlarda esa elektr o’tkazuvchanlikni erkin elektronlar keltirib chiqaradi. Kuchli elektron maydoni ta’sirida jismda elektronli elektr o’tkazuvchanlik kuzatiladi. Elektr o’tkazuvchanlik turi Faradey qonunini qo’llash orqali tajriba yo’li bilan aniqlanadi. Ion tuzilishli dielektriklarda elektr o’tkazuvchanlik, asosan, issiqlik harakati ta’sirida ozod bo’ladigan ionlar siljishi hisobiga ro’y beradi.Agar shishaga og’ir oksidlar (bariy, qo’rg’oshin oksidlari) kiritilsa, uning solishtirma o’tkazuvchanligi anchaga pasayadi. Quyida ba’zi shishalarning 2000C dagi solishtirma hajmiy qarshiligi keltirilgan:

• Qattiq dielektriklarning elektr o’tkazuvchanligi. Qattiq jismlarning elektr o’tkazuvchanligi ular tarkibidagi ionlar yoki boshqa zarralarning siljishi hisobiga sodir bo’ladi. Ba’zi qattiq jismlarda esa elektr o’tkazuvchanlikni erkin elektronlar keltirib chiqaradi. Kuchli elektron maydoni ta’sirida jismda elektronli elektr o’tkazuvchanlik kuzatiladi. Elektr o’tkazuvchanlik turi Faradey qonunini qo’llash orqali tajriba yo’li bilan aniqlanadi. Ion tuzilishli dielektriklarda elektr o’tkazuvchanlik, asosan, issiqlik harakati ta’sirida ozod bo’ladigan ionlar siljishi hisobiga ro’y beradi.Agar shishaga og’ir oksidlar (bariy, qo’rg’oshin oksidlari) kiritilsa, uning solishtirma o’tkazuvchanligi anchaga pasayadi. Quyida ba’zi shishalarning 2000C dagi solishtirma hajmiy qarshiligi keltirilgan:
• Natriy peroksidi………….2106 Omm
• Kaliy peroksidi.………… 8109 Omm
• Qo’rg’oshinli shisha………21010 Omm