O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus
To’r pardaning tuzilishi va funksiyalari
Download 2.13 Mb. Pdf ko'rish
|
portal.guldu.uz-ОDАM VA HAYVONLAR FIZIOLOGIYASI
To’r pardaning tuzilishi va funksiyalari
To‘r pardada ko‘ruv retseptorlarining fotoretseptorlari joylashgan. Bu retseptorlar ko‘ruv 80 asabining oxiri-yorug‘ni sezuvchi qismi hisoblanadi. To‘r parda murakkab tuzilgan bo‘lib, rnikroskopda ko‘rilganda 10 qavatdan tuzilganligi aniqlangan. To‘r pardadagi asab hujayralari bir- biriga bog‘langan uchta neyrondan iborat. Bu neyronlar tayoqcha va kolbacha shaklda bo‘ladi. Odam ko‘zida tayoqchasimon neyronlar soni 130 ml gacha yetadi, ular qorong‘ida ko‘tradi. Kolbachasimon neyronlar esa 9 ml ga yaqin bo‘lib, ular kunduzi ko‘radi (ragn ajratadi). Tayoqchasimon, kolbachasimon retseptorlarda qabul qilingan impulslar ikkinchi neyronga, ulardan uchinchi neyronga o‘tadi. Uchinchi neyron neyrit (akson) lardan iborai ko‘ruv asabini hosil qiladi, u ko‘zning orqa qismidan chiqadi va ko‘ruv yo‘lini hosil qilib, tizzasimon tanachaga boradi. To‘r pardaning yorug‘ni eng yaxshi sezuvchi qismi-sariq dog’ deyiladi, u kozning orqa qutbida joylashgan. Sariq dog‘ning o‘rtasi bir oz chuqurlashgan bo‘lib, u markaziy chuqurcha deyiladi. Ko‘zning oldingi quibi bilan markaziy chuqurcha orasidagi chiziq ko‘zning optik o’qi deyiladi. Ko‘zning optik moslamalariga shox parda, oldingi kamera suyuqligi, ko‘z gavhari va shishasimon tana kiradi. Ko‘rish asabining ko‘z soqqasidan boshtanadigan qismi ko’r dog’ deyiladi. To‘r pardaning bu qismida yorug‘ni sezuvchi retseptorlar bo‘lmaydi. Bu yerdan to‘r pardani oziq moddalar va kislorod bilan ta‘minlovchi qon tomirlari o‘tadi. To‘r pardaning eng tashqi qavati pigmentli epiteliydan tuzilgan, unda fuksin degan pigment bor. Bu pigment fotoapparat ichki devorlarining qora rangiga o‘xshash yorug‘likni yutib, uning qaytishiga va sochilishiga to‘sqinlik qiladi va shu bilan ko‘ruv sezgisining ravshan chiqishiga imkon beradi. Ba‘zi tungi hayvonlarda fotoretseptorlar bilan pigment hujayralar o‘rtasida yorug‘likni aks ettiruvchi qavat bor, bu qavat maxsus kristallardan yoki iplardan tuzilgan. Ulardan yorug‘lik qaytishi tungi hayvonlar ko‘zining tashqi yorug‘da nur sochishiga sabab bo‘ladi. Yorug‘likni qaytaradigan qavat borligidan tikka yorug‘lik nurlarigina emas, qaytgan yorug‘lik nurlari ham fotoretseptorlarga ta‘sir etadi, bu esa yorug‘lik kam sharoitda yorug‘lik sezish imkoniyatini oshiradi. Fotoretseptorlar hujayralar qavatidan ichkari tomonda bipolyar neyronlar qavati bor, bu neyronlarga ichkari tomondan ganglionar asab hujayralari qavati taqalib turadi. Tayoqcha va kolbachalar tashqi qavatda yotganligi, ganglionar hujayralar esa to‘r pardaning ichki (shishasimon tanaga taqalib turgan) qavatini hosil qilganligi uchun yorug‘lik shishasimon tana orqali to‘r pardaga tushganda fotoretseptorlarga yetishdan oldin to‘r pardaning hamma qavatlaridan o‘tishi kerak. Ganglionar neyronlarning o‘siqlari ko‘ruv asabining tolalarini tashkil etadi. Shunday qilib, yorug‘lik ta‘sirida fotoretseptorlarda vujudga kelgan qo‘zg‘alish ikkita asab hujayrasi - bipolyar va ganglionar neyronlar orqali ko‘ruv asabining tolalariga o‘tadi. Ana shu asablarining oxirlarida sinapslar hosil bo‘ladi. Bu sinapslarda xolinesteraza bor, shuning uchun bir neyrondan ikkinchi neyronga impulslar o‘tganda atsetilxolin ajralib chiqadi. Bir ganglionar neyronga birlashgan fotoretseptorlar ganglionar neyronning retseptiv Download 2.13 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling