O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus

4. Haroratga adabtatsiya.
Haroratga adaptatsiya bo‘lish xodisasi gomoyoterm xayvonlar uzok muddat (bir oygacha) kizitilgan yoki sovutilgan sharoitda ushlab turilganda sodir bo‘ladi, bunday holatda, kizib ketish va mos ravishda sovkotishdan ximoya qilish mexanizmlari samaradorligini ortishiga olib keladi. Issiklikka adaptatsiya asosan ter ajralishi mexanizmining samarasi oshirilishiga karatilgan bo‘lib, bu xolat, suv kam mikdorda yukotilgan paytda chankoklik hissini ortishi va kazishga nisbatan ter ajralish bo‘sagasini pasaytirish hisobiga erishiladi. Sovuqqa adaptatsiya junning issiklikni saklab turuvchi xususiyatini ko‘paitirishda hamda to‘qimalar beta-adrenoretseptorlarining sonini ko‘payishi hisobiga to‘qimadagi energiya almashinuvini (termogenezini) fonini (umumiy) ortishida belgilanadi. Sovuq sharoitda tana metabolizmini yukori darajada ushlab turish juda kimmatli mexanizmdir, ayniksa, mayda xayvonlar uchun. Mayda xayvonlarda evolyusiya jaraenida sovukdan saklanishning o‘ziga xos mexanizmi, ya’ni kishki uyku — giberpatsiya xolati shakllangan. Kishki uyku xolatida xayvonlar tana haroratini taxminan +5 S gacha pasaytirish yuli bilan, energiya almashinuvining past darajasiga o‘tadi. Bular kemiruvchilardan xomyaklar, yumronkoziklar, sugurlar, o‘rmon olmaxoni, xasharot xo‘rlardan — tipratikanlar, kulkanotlilardan — kurshapalaklar va boshqalar bo‘lib, ular gibernatsiya xolatiga o‘tishidan oldin teri ostida yog to‘playdilar. Bu yoglar kimyoviy bog‘lamlarining energiyasi, kishki uyku paytida organizmni minimal isitishga sarflanadi.
15-Ma’ruza. Mavzu: Oliy asab faoliyati fiziologiyasi.


Asosiy savollar:

1. 
   Oliy asab faoliyati ( OAF) fiziologiyasi va o‘rganish metodlari.
   
2. 
   Shartsiz reflekslarning sinflari va uning MAT da lokalizatsiyasi.
   
3. 
   Hayvonot olamida shartli refleks hayotga moslashtiruvchi universal mexanizm.
   
4. 
   Shartli refleksning shakllanish boskichlari.
   
5. 
   Shartli reflekslarning doirasimon mexanizmi va ular xakida zamonaviy fikrlar.
   
6. 
   Oliy asab faoliyatining turlari.