4. Analizalor tuzilmalarining vertikal va gorizontal bo’yicha tarqlanishi. Bir bo’limda joylashgan analizator elementlarining funksional hossalari har xil bo’lishi munikin. Masalan, ko’ruv analizatorining retseptor bo’limi rang sezuvchi kolbachalardan va yorug’lik darajasini sezuvchi tayoqchalardan tashkil topgan. Bu farqlanish gorizontal farqlanish deyiladi.
Retseptorlar adekvat ta’sirlovchilarga, ya’ni evolutsiya davomida qaysi tasirotlarni sezishga maxsus moslashgan bo’lsa, o’sha tasirotlarga nisbatan juda yuksak darajada sezuvchanligi bilan farq qiladi. Qo’zg’alish ro’y berishi uchun zarur bo’lgan minimal miqdordagi energiyaga, ya’ni ta’sirot bo’sag’asiga qarab retseptorlarning qo‘zg’aluvchanligi o’zgaradi.
Retseptorlar noadekvat ta’sirlovchilar ta’sirida ham qo’zg’alishi mumkin. Masalan, ko’zga mexanik kuch (zarb) ta’sir etganda yorug’lik sezgisi kelib chiqadi ("kozim chaqnab ketdi" degan ibora shundan olingan), shu ta’sirlovchilar quloqqa ta’sir etganda tovush sezgisi paydo bo’ladi ("qulog’im shang’illab ketdi"). Lekin noadekvat ta’sirlovchilar ta’sir etganda retseptorlar qo’zg’aluvchanligi ko’p marta kamroq bo’lib chiqadi.
Retseptorlar qo’zg’aluvchanligi doimo bir xilda turmaydi. U bevosita retseptorlar funksional holati o’zgarganda, shuningdek markaziy asab tizimidan keluvchi impulslar ta’sirida ham o’zgarishi mumkin, bular retseptorlarning sezuvchanlik darajasini o’zgartiradi.
Muhоkаmа uchun sаvоllаr:
1. Ko’p qavatlilik va ko’p kanallik nima?
2. Analizator tuzilmalarining vertical va gorizontal bo’yicha tarqalishi deb nimaga aytiladi?
3. Yonma-yon qavatlarda asab elementlarining miqdori qanday joylashgan bo’ladi?
4-sаvоl bo’yichа dаrs mаqsаdi: talabalarga retseptorlarning adaptasiyasi hаqidа mа’lumоt bеrish.
Idеntiv o’quv mаqsаdlаri.
1.1. Retseptorlarning adaptasiyasi nima ekanligini izohlab bera oladi.
1.2. Adaptasiya tezligiga ko’ra retseptorlar necha guruhga bo’linishini tushuntirib bera oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
