O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta`lim
Download 4.15 Mb. Pdf ko'rish
|
Физик ва коллид химия. Дарслик
- Bu sahifa navigatsiya:
- NOELEKTROLIT ERITMALARI VA
|
) shuncha katta bo„ladi, jarayon shuncha chuqurroq sodir
bo„ladi. Muvozanat vaqtida va qiymatlari no‟lga teng, ya‟ni sistemada keyingi jarayonlar o„z-o„zidan sodir bo„lmaydi. 90 5.4. Muvozanat konstantasining temperaturaga bog„liqligi. Reaksiyaning izoxora va izobara tenglamalari. Reaksiyaning tashqi sharoitlari o„zgarishi muvozanat konstantasining o„zgarishiga olib keladi. Muvozanat konstantasining temperaturaga bog„liqligi Vant-Goffning izoterma tenglamalari orqali hosil qilinadi. (5.18) tenglamani temperatura bo„yicha differensiallab, har bir ishtirokchining bug„ bosimi berilgan va temperaturaga bog„liq emasligi hisobga olganda quyidagi tenglama hosil bo„ladi: ( ) ( ) ( ) ekanligini hisobga olganda: yoki (5.22) tenglama kimyoviy reaksiyaning izobara tenglamasi deb nomlanadi. Xuddi shunga o„xshab izoxor jarayon uchun quyidagi tenglama hosil qilinadi: yoki (5.22) va (5.23) tenglamalardagi va kattaliklar kimyoviy reaksiya konstantasining temperatura koeffitsienti deb ataladi, ya‟ni temperatura birligida va o„zgarishini ko„rsatadi. Tenglamalarning chap tomonida reaksiyaning issiqlik effekti qatnashadi. Shundan ma‟lum bo„ladiki, muvozanat konstantasining temperatura bilan bog„liqligi reaksiya issiqlik effektining ishorasi va qiymati bilan aniqlanadi. Reaksiyada issiqlik effekti kuzatilmasa, bo„lganda K P temperaturaga bog„liq emas. Endotermik reaksiyalarda ( ) temperatura ortishi bilan muvozanat konstantasi ham ortadi. Shunday qilib, (5.22) va (5.23) tenglamalar muvozanat konstantasini temperaturaga bog„liqligini sifat jihatdan aniqlash imkonini beradi. Temperaturani reaksiyaning muvozanat konstantasiga miqdoriy bog„liqligini aniqlash uchun 91 izobara (yoki izoxora) tenglamasini kerakli temperatura intervalida integrallash talab etiladi, bu intervalda issiqlik effekti o„zgarmas deb hisoblash kerak. 5.5. Kimyoviy muvozanatning siljishiga ta‟sir etuvchi omillar. Qaytar reaksiyalar oxiriga bormasdan, mahsulot kam hosil bo„ladigan vaqtda muvozanat holatiga kelishi mumkin. Bu esa ishlab chiqaruvchilar uchun salbiy holatdir. Ishlab chiqaruvchi xom ashyodan imkon qadar ko„proq mahsulot olishga harakat qiladi. Buning uchun qaytar reaksiya muvozanatini mahsulotlar hosil bo„lish tomonga siljitish kerak. Buni bajarish mumkinmi? Ha, mumkin. Muvozanatni Le–Shatelye qoidasiga ko„ra siljitish mumkin: muvozanatda turgan sistemaga biron tashqi omil ta`sir ko„rsatsa, muvozanat shu ta`sirni kamaytiruvchi reaksiya tomonga siljiydi. Tashqi omillarning ta`sirini ko„rib chiqamiz. Bosim va hajm. Bosim va hajm o„zgarishi gazsimon moddalarga ta`sir ko„rsatadi. Bosim ortsa yoki hajm kamayganda muvozanat gaz molekulalari kam bo„lgan tomonga siljiydi. Chunki bunda gaz moddalar siqiladi va zichlashadi, gaz molekulalarining soni kamayganda bu ta`sir ham kamayadi. Bosim kamaysa yoki hajm ortganda muvozanat gaz molekulalari ko„p bo„lgan tomonga siljiydi. Temperatura. Temperaturaning ta`siri reaksiyaning issiqlik effektiga bog„liq. Temperatura ortganda to„g„ri reaksiya ham, teskari reaksiya ham tezlashadi. Endotermik reaksiya ko„proq tezlashadi. Shuning uchun endotermik reaksiyalarda temperatura ortsa muvozanat to„g„ri reaksiya tomonga siljiydi, kamaysa teskari tomonga siljiydi. Ekzotermik reaksiyalarda aksincha, temperatura ortsa muvozanat chapga siljiydi, kamaysa o„ngga siljiydi. Moddalar konsentratsiyasi. Biror moddaning konsentratsiyasi yoki miqdori ortsa, muvozanat shu modda bo„lmagan tomonga siljiydi. Biror moddaning konsentratsiyasi kamaysa, muvozanat shu modda bo„lgan tomonga siljiydi. Katalizator. Muvozanatni siljishiga ta`sir qilmaydi. To„g„ri va teskari reaksiya tezligini bir xil oshiradi. Shuning uchun muvozanat qaror topishini tezlashtiradi. Muvozanatni siljishini ammiak sintezi misolida ko„ramiz. Bu ekzotermik reaksiyadir: Azot va vodorodni aktiv holatga o„tkazish uchun aralashmani qizdirish kerak, 400 0 C dan kichik temperaturada azot reaksiyaga kirishmaydi. Lekin temperaturani oshirsa, endotermik reaksiya sodir bo„ladi, ammiak parchalanib 92 ketadi. Ammiak unumini oshirish uchun temperatura iloji boricha pastroq bo„lishi kerak. Reaksiyaning chap tomonida 3 mol gazlar, o„ng tomonida esa 2 mol gazlar bor. Demak, mahsulot hosil bo„lishini ko„paytirish, ya`ni muvozanatni o„ngga siljitish uchun bosimni oshirish kerak. Reaksion aralashmaga doim azot va vodorod qo„shib turish, aralashmadan ammiakni chiqarib turish kerak. Bu ham muvozanatni o„ngga siljishiga olib keladi. Nazorat savollari . 1. Kimyoviy muvozanat nima? 2. Nima uchun kimyoviy muvozanat dinamik holat? 3. Muvozanat vaqtida izobar va izoxor potensial qanday qiymatga ega bo„ladi? 4. Gomogen jarayonlar uchun muvozanat konstantasining an‟anaviy ifodasi va uni keltirib chiqarish. 5. Muvozanat konstantasining qanday ifodalari mavjud, ular qanday holda qo„llaniladi? 6. Konsentratsiya va bosim bo„yicha muvozanat konstantalari qanday bog„liqlikka ega? 7. Geterogen jarayonlar uchun muvozanat konstantasi. 8. Kimyoviy moyillik yoki kimyoviy potensial nima? 9. Gazlarning kimyoviy potensiali nimaga bog„liq va bog„liqlik ifodasi qanday? 10. Ideal va real gazlar uchun kimyoviy potensialning bosimga bog„liqlik grafigini tasvirlang. 11. Nima uchun real gazlar kimyoviy potensialining bosimga bog„liqlik grafigida chetlanishlar kuzatiladi? 12. Real gazlarning holatini qaysi kattalik to„g„riroq ifodalaydi va bu kattalik kimyoviy potensial bilan qanday bog„langan? 13. Kimyoviy reaksiyalarning izoterma tenglamasi nima? 14. Izobar jarayon uchun kimyoviy reaksiyaning izoterma tenglamasini yozing. 15. Izoxor jarayon uchun kimyoviy reaksiyaning izoterma tenglamasini yozing. 16. Muvozanat konstantasi va standart isobar-izotermik potensialning bog„liqligi. 17. Muvozanat konstantasi va standart isoxor-izotermik potensialning bog„liqligi. 18. Muvozanat konstantasining temperaturaga bog„liqligi. 19. Reaksiyalarning izoxora va izobara tenglamalari nimani ifodalaydi? 20. Kimyoviy muvozanatni siljitish omillari. |
