O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta`lim

elektroliz deyiladi. Elektroliz orqali termodinamikaning ikkinchi qonuni bo„yicha 
o„z-o„zidan sodir bo„lmaydigan jarayonlarni amalga oshirish mumkin. Masalan, 
NS1 ni odiy moddalarga parchalanishida Gibbs energiyasining ortishi sababli o„z-
o„zidan sodir bo„lmaydi, biroq elektr toki toki ta‟sirida jarayon oson sodir bo„ladi. 
Qo„rg„oshin (II)- bromid suyuqlanmasining elektrolizini taxlil qilamiz
35
(9.8 
rasm). Tuz elektroliz o„tkaziluvchi idish – elektrolizyorga joylashtirilgan: 
9.8 rasm. Suyuqlanma elektrolizi sxemasi tok manbasiga ulanmagan holat.
Elektrolizyorni qizdirilishi natijasida tuz suyuq holatga o„tadi va Pb
2+
va Br
-
ionlari harakatchan bo„lib qoladi. O„zgarmas tok manbasi va elektrodlarni 
bog„lovchi sim ulanmagan vaqtida hech qanday jarayon sodir bo„lmaydi. Sim 
ulangan vaqtida elektroliz jarayonlari sodir bo„ladi (9.9-rasm). 
35
Rose Marie Gallagher, Paul Ingram. “Complete Chemistry” for Cambridge IGCSE®, OXFORD University press. 
2011. P. 104.

---

160 
9.9 rasm. Suyuqlanmaning elektroliz jarayoni sistema tok manbasiga ulangan 
holatda. 
1. O„zgarmas tok manbasidan elektronlar katodga tomon harakatlanadi. 
2. Suyuqlanmadagi kationlar katodga tomon, anionlar anodga tomon harakatlanadi. 
3. Qo„rg„oshin ionlari katoddan elektronlar qabul qilib qaytariladi va qo„rg„oshin 
metaliga aylanadi: 
4. Bromid ionlari anodga elektronlarini berib oksidlanadi va qo„ng„ir rangli brom 
moddasiga aylanadi: 
5. Anoddan elektronlar tok manbasi tomon harakatlanadi. 
Elektroliz natijasida tuz parchalanadi: 
Elektroliz juda muhum jarayonlardan biridir. Natriy, kaliy, litiy, kalsiy, 
alyumimniy kabi eng aktiv metallar sanoatda birikmalari suyuqlanmasini elektroliz 
qilib olinadi. 
Grafit elektrodi reaksiyalarda qatnashmaydi. Bunday elektrodni inert 
elektrod deyiladi. Ionlanish potensiali katta bo„lgan platina va oltindan 
tayyorlangan elektrodlar ham inert elektrod bo„ladi. Boshqa metallardan 
tayyorlangan elektrodlar jarayon vaqtida reaksiyalarda ishtirok etishi mumkin.
Eritmalar elektrolizida suv ham qatnashishi mumkin. Elektroliz natijalari 
elektrolitning va anodning tabiatiga bog„liq. Eritmalar elektrolizining empirik 
qoidalari quyida keltirilgan. 

---

161 
1. Elektrolit tarkibidagi kation metallarning elektrokimyoviy kuchlanishlar 
qatorida Al gacha joylashgan bo„lsa, katodda H
+
ionlari yoki suv qaytariladi va H
2
gazi ajralib chiqadi. Katod atrofida ishqoriy muhit hosil bo„ladi. 
2
H
e
2
2


 



elektroliz
H
yoki
-
2
elektroliz
2
2OH
H
e
2
2



 


O
H
;
2. Elektrolit tarkibidagi kation metallarning elektrokimyoviy kuchlanishlar 
qatorida Al dan keyin H gacha joylashgan bo„lsa, katodda ham metall (Me), ham 
H
+
ionlari yoki suv qaytariladi. Konsentrlangan eritmalarda ko„proq Me
x+
ioni, 
suyultirilgan eritmalarda ko„proq H
+
ioni yoki suv qaytariladi. 
3. Eletrolitning kationi metallarning elektrokimyoviy kuchlanishlar qatorida 
H dan keyin joylashgan bo„lsa, katodda o„sha kation qaytariladi va metall (Me) 
hosil bo„ladi. 
4. Agar anod inert materialdan (ko‘mir, grafit, platina) tayyorlangan bo„lsa, 
anion kislorodsiz bo„lsa, anodda shu anion oksidlanadi va unga mos keluvchi 
modda hosil bo„ladi. Masalan, xlorid, bromid, sulfid kabi anionlar oksidlanib, xlor, 
brom, oltingugurt kabi moddalarni hosil qiladi: 
5. Anod inert metalldan tayyorlangan bo„lib, anion kislorodli bo„lsa, anodda