O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Harakat borliqning yashash sharti. Bizni qurshagan dunyoning muhim 
xususiyati – Koinotda va uning barcha tarkibiy qismlarida yuz beradigan tinimsiz 
o‘zgarishlardir. Hozirgi zamon falsafasida «harakat» tushunchasi «keng» manoda 
umuman har qanday o‘zgarish haqidagi tasavvur sifatida talqin qilinadi. Kengayib 
borayotgan Metagalaktika ham, o‘zaro tasirga kirishayotgan elementar zarralar ham, 
ko‘payayotgan, moddalar almashinuvini amalga oshirayotgan tirik hujayralar ham, 
ijtimoiy jarayonlar va hokazolar, shu jumladan fikrlash faoliyati jarayonlari ham 
harakatda bo‘ladi. Agar biz biron-bir tabiiy obekt yoki hodisani ularning tabiiy 
holatida anglab etmoqchi bo‘lsak, «harakat» tushunchasini chetlab o‘tishimiz 
mumkin emas. Bir qarashda, oddiy ong nuqtai nazaridan bu noto‘g‘ri, zero, aytaylik, 
Alp tog‘lari yoki Misr ehromlarini kuzatar ekanmiz, biz ular abadiy harakatsizlik 
holatida ekanligining guvohi bo‘lamiz. Ammo bu harakatsizlik nisbiydir. Umuman 
olganda, butun Koinot ulkan aylanma harakat holatida bo‘lib, bu erda bizning 
sayyoramiz Quyosh atrofida, u bilan birga – bizning galaktikamiz markazi atrofida, 
u bilan birga esa – galakatik sistema markazi atrofida aylanadigan kichik bir 
zarradir. Harakatsizlik holatidagi narsalar strukturasi ham tinimsiz o‘zgarish 
jarayonini boshdan kechiradi, chunki uzluksiz harakatda bo‘lgan elementar 
zarralardan tashkil topadi. Temperatura o‘zgarishlari, kimyoviy tarkib o‘zgarishlari 
va shu kabilar bunday harakatning tashqi ko‘rinishlari hisoblanadi. SHuningdek, 
atomlar va molekulalar ham Koinotda yuz bergan evolyusiya jarayonlari mahsulidir. 
Ular bizning Metagalaktikamiz mavjudligiga zamin hozirlagan Katta portlashdan 
keyingina vujudga kelgan. Buning ustiga hozirgi zamon geografiyasi qitalar bir-
biriga nisbatan siljishini isbotladi. Ular ajralgan muz bo‘laklari kabi Erning qaynoq 
magmasi bo‘ylab yiliga bir necha santimetr tezlikda harakatlanadi.
Shunday qilib, harakat abadiy va yo‘q bo‘lmas, materiyadan ajralmas va 
mutlaqdir. Harakatsizlik esa nisbiy bo‘lib, o‘tkinchi xususiyatga ega. Harakat 
Shuning uchun ham mutlaqki, u umumiy ahamiyat kasb etadi va (harakatsizlikdan 
farqli o‘laroq) biron-bir tashqi omilga bog‘liq bo‘lmaydi. Oqilona nuqtai nazardan u 
boqiydir, chunki dunyoda uning boshi ham, oxiri ham ko‘rinmaydi va zamirida 
kamida ikki kuch – tortish va itarish yotuvchi har qanday borliqning o‘z-o‘zidan 
harakati sifatida amalga oshadi.