O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

 

---

193 
5-mavzu. Bilish nazariyasi, yo‘nalishlari va asosiy muammolari
 
Insonning o‘zini qurshagan dunyoga bo‘lgan munosabatlaridan biri - bilishdir. 
Inson o‘z hayoti davomida faqat tashqi dunyoni, yani tabiat va jamiyatnigina bilib 
qolmasdan, balki o‘zini, o‘zining ruhiy-manaviy dunyosini ham bilib boradi. 
Insonning dunyoni bilishini falsafa ham, boshqa hamma aniq fanlar ham 
o‘rganadi. Bunda aniq fanlar dunyoning turli tomonlarini, ularning qonuniyatlarini 
va xususiyatlarini o‘rgansa, falsafa esa inson bilishining eng umumiy tomonlarini, 
qonuniyatlarini va xususiyatlarini o‘rganadi va ochib beradi. Aristotel 
ko‘rsatishicha, alohida fanlar borliqning ayrim tomonlarini o‘rgansa, falsafiy bilish 
borliqning eng umumiy tomonlarini o‘z ichiga oladi. Falsafa keng ko‘lamdagi 
kategoriyalar, tushunchalar vositasi bilan butun g‘oyalarni sintezlashtiradi. 
Bilish nazariyasi, borliq va bilish rivojlanishining umumiy qonunlari haqidagi 
talimot. Bilishning falsafiy nazariyasiga ko‘ra, bilish moddiy va manaviy borliqning 
inson miyasidagi muayyan maqsadga qaratilgan faol aks etishidir. Inson bilishining 
manbai esa ayni shu moddiy va manaviy borliq, ularni tashkil qilgan predmetlar, 
hodisalar va jarayonlardir. Bu predmetlar, hodisalar va jarayonlar insonga tasir qilib, 
uning miyasida aks etadi. Ular moddiy va manaviy borliqning inson miyasidagi 
subektiv obrazlari, ramzlari va belgilaridir. Bu jihatdan inson bilishi, avvalo, 
moddiy va manaviy borliqning xususiyatlariga va shu bilan birga, ularni faol inikos 
ettiruvchi inson miya mexanizmining rivojlangan darajasiga bog‘liqdir.
Bilish insonning tabiat, jamiyat va o‘zi to‘g‘risida bilimlar hosil qilishga 
qaratilgan aqliy, manaviy faoliyat turidir. Inson o‘zini qurshab turgan atrof-muhit 
to‘g‘risida bilim va tasavvurga ega bo‘lmay turib, faoliyatning biron-bir turi bilan 
muvaffaqiyatli shug‘ullana olmaydi. Bilishning mahsuli, natijasi ilm bo‘lib, har 
qanday kasb-korni egallash faqat ilm orqali ro‘y beradi. SHuningdek, bilish 
insongagina xos bo‘lgan manaviy ehtiyoj, hayotiy zaruriyatdir.