O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirli Buxoro davlat universiteti

2.3. Metall xossalari, tuzilishlarini o’rganishning asosiy usullari 
Ishlab chiqarishda va sanoatda ko’p foydalanadigan metallar Fe,
So, Sp, Ti va boshqalar qattiqligida bosim o’zgarmasdan temperatura 
o’zgarganda kichik erkin energiyali barqaror holatga intilish sababli 

---

20 
ular bir kristall panjarali holatdan boshqa tuzilishdagi kristall 
panjarali holatga o’tadi.
Metallarning muayyan temperaturada bir kristall panjarali 
holatdan ikkinchi barqaror kristall panjarali holatga o’tish 
xususiyati allotropiya deyiladi. Kristall panjaraning bir turdan
ikkinchi bir turga o’tish jarayoni metallardagi polimorf o’zgarish deb 
ataladi.
Metallardagi polimorf o’zgarish izotermik (temperatura 
o’zgarmas sodir bo’ladigan) jarayon bo’lib, u issiqlik chiqarish yoki 
o’tish xususiyatiga ega. Polimorf o’zgarishda qayta kristallanish 
sodir bo’ladi.
Birgina elementning bir necha turdagi kristall panjara 
ko’rinishhlari polimorf qatorni tashkil qiladi.
Temirning suyuq holatidan uy temperaturasigacha sovib 
borishda allotropik shakl o’zgarishdagi kritik temperaturalar grafigi.
Temir 1539
o
S kristallana boshhlaydi natijada hosil bo’lgan 
kristall panjara turi markazlashgan kub katakcha (K 8) shaklida 
bo’ladi. Demak 1392
o
S
dan 1539
o
S gacha (K 8) shaklida bo’ladi. 
(b-modifikatsiya). Sovish temperaturasi 1392
o
S ga yetganda 
kristall katakchaning shakli o’zgaradi (K8 - K12), ya’ni polimorf 
o’zgarish ro’y beradi. 
Nazorat savollari: 
1. Metall nima?
2. Qotishma nima? 
3. Metall turlariga misollar keltiring 
4. Qotishmalar xossalari 
5. Kristallanish jarayonini tushuntirib bering? 
 
 
3-MAVZU: QOTISHMALAR NAZARIYASINING