O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirli Buxoro davlat universiteti
Materialshunoslik va KMT fanining rivojlanish tarixi
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
Jo\'rayev
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1.1-rasm. Zamonaviy texnologiyalar.
|
1.2. Materialshunoslik va KMT fanining rivojlanish tarixi
Insoniyat o’z faoliyati davomida moddalarni ishlab chiqarish mahsuloti deb qaraydi. Aslida esa, moddalar materialning bir barqaror massaga ega bo’lgan bo’lagidir. Ana shunday moddiy dunyo texnikada "material" deb aytiladi. Demak, materiallar mehnat jarayonning mahsuli bo’lib, undan insoniyat o’z talablarini qondiradigan turli xil buyumlar va detallar yasashda foydalanadi. Materiallar ishlab chiqarishda birlamchi vosita bo’lib hisoblanadi. Material bo’lmasa sanoat jarayonlari ham bo’lmaydi. 9 Masalan, mis (material) ishlab chiqarish uchun rudalar (mis rudalari) qazib olinishii kerak. Xomashyo materiallarini olish uchun ham mehnat sarflanadi, ya’ni rudalar qazib olinib, qayta ishlash uchun ruda boyitiladigan kombinatlarga yuboriladi. So’ngra boyitilgan rudalardan mis olinadi. Olingan misdan turli xil buyumlar ishlab chiqariladi. 1.1-rasm. Zamonaviy texnologiyalar. Mis olishda ruda xomashyo material bo’lsa, buyum ishlab chiqarishda misning o’zi xomashyo material bo’lib hisoblanadi. Mehnat jarayoni shuni ko’rsatadiki, sifat jihatdan barcha xomashyolarni ikki turga bo’lish mumkin. Birlamchi xomashyo yoki birinchi bor materialni hosil qilish uchun ishlatiladigan modda. Birlamchi materialni hosil qilish uchun hamma vaqt ham tanlangan xomashyo 100% sarflanmaydi, ya’ni uning ma’lum ismi chiqindiga aylanadi. Yana chiqindilar ham boshqa buyum va detallar ishlab chiqarish uchun xomashyo, ya’ni ikkalamchi xomashyo bo’lishi mumkin. Masalan yog’ochni qayta ishlanishidan chiqqan qirindi (ikkilamchi xomashyo) mebel sanoatida ishlatiladi. Buyum va detallar ishlab chiqarish uchun materiallar bilan bir qatorda yarim fabrikatlar ham ishlatilishi mumkin. Yarim fabrikat deganda qayta ishlangan, lekin hali tayyor buyum holiga keltirilmagan material tushuniladi. Buyum olish uchun materialni, ya’ni yarim fabrikatni qayta ishlash yana davom ettirilishi kerak. Demak bir ishlab chiqarishda tayyorlagan material (mahsulot) boshqa ishlab chiqarish uchun yarim fabrikat hisoblanadi. |
