O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi a. D. Abdazimov, Е. O‟ljayev, N. N. Omonov
Zamonaviy mashinalarning avtomatlashtirilgan
Download 2.8 Kb. Pdf ko'rish
|
TEXNIK TIZIMLARNI BOSHQARISH
|
1.5 Zamonaviy mashinalarning avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari Zamonaviy transport-texnologik mashina va jihozlarning tarkibiga kiruvchi transport vositalari (TV) va transport-texnologik majmualar va uskunalar orasida avtomatik tizimlar bilan ta'minlanganlik darajasi yo„lovchi tashish avtomobillarida nisbatan yuqoriroq bo„lganligi sababli zamonaviy mashinalarning avtomatik va avtomatlashtirilgan boshqarish (himoyalash, rostlash, nazorat va h.k.) tizimlarini eng so„nggi modellardagi avtomobillar misolida ko„rib chiqish maqsadga muvofiq. 27 Avtomobillarda avtomatik tizimlar birinchi navbatda ob'ektning xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan bo„lib, ular ikki turga bo„linadi–aktiv va passiv xavfsizlik tizimlari. Aktiv xavfsizlik tizimlariga quyidagilar kiradi: • tormozlanishda g„ildiraklarni blokirovkalanishiga qarshi tizimlari; • shataksirashga qarshi tizimlar; • yo„nalish turg„unligini ta'minlash tizimi; • tormoz kuchlarini taqsimlash tizimi; • favqulotda tormozlanish tizimi; • piyodani aniqlash tizimi; • differensialni elektron blokirovka qilish tizimi. Avtomobilning passiv xavfsizlik tizimlari komponentlari: • xavfsizlik kamarlari; • xavfsizlik kamarlarini taranglatgichlar; • aktiv bosh tagliklar; • havo yostiqchalari; • kuzovning havfsiz konstruksiyasi; • akkumulyator batareyalari zanjirini favqulotda uzgichi; • boshqa qurilmalar (kabrioletta ag„darilishga qarshi himoya tizimi, bola xavfsizligi tizimlari va b.). 1.5.1. G„ildiraklarni blokirovkalanishini bartaraf qiluvchi tormoz tizimlari G„ildiraklarni blokirovkalanishini avtomatik bartaraf qiluvchi tormoz tizimi yoki antiblokirovkali tormoz tizimi(ABTT) (ABS – Anti-Bloking-System) birinchi marta 1978 yilda «BOSH» firmasi taklifi bilan kiritilgan. Hozirgi vaqtda ABTT - ABS tizimi bilan AQSh da 69%, Yaponiyada 50%, Germaniyada 63% avtomobillar jihozlangan. 1991 yilning 1 oktyabridan yevropa Ittifoqiga a'zo davlatlar hududida huquqiy qoidalarga asosan tirkamalar bilan tashishga mo„ljallangan yuk avtomobillari, to„liq massasi 16 tonna bo„lgan o„rnatma avtopoezdlarda, 10 28 tonnadan ortiq bo„lgan tirkamalarda va 12 tonnadan ortiq bo„lgan avtobuslar tormoz tizimlarida g„ildiraklarni aylanishdan to„xtab qolishi - blokirovkalanishiga qarshi antiblokirovkali tormoz tizimi (ABTT) o„rnatilishi zarur deb belgilangan. Ushbu normalarni ancha yengil bo„lgan transport vositalari (to„liq massasi 3,5 t dan ortiq bo„lgan) uchun ham kengaytirish mo„ljallanmoqda. Ushbu meyoriy xujjatda tormozlanish jarayonida avtomobil va g„ildiraklarning holati va sekinlashishiga oid tasnifnomaga bog„liq ravishda bir-biridan farq qiladigan ABTT larining uch kategoriyasi ko„rsatilib o„tiladi. Yevropa avtomobil ishlab chiqaruvchilarining aksariyati 1 kategoriya ABTT larini o„rnatadi (bu tizimlar YeES 71/320 ko„rsatmasining barcha talablariga javob beradi). Barcha ABTT o„t oldirish tizimi ishga tushishi bilan ishga tushadigan va 2 soniyadan keyin o„chadigan haydovchini ogohlantirish–xabarlovchi chiroqchalar (yorug„lik diodlari) bilan jihozlangan bo„lishi kerak. Agar ushbu chiroqchalar avtomobilni boshqarish vaqtida yonsa nosozliklar aniqlanganligini xabar beradi. Bu ABTT ni to„liq o„chirilganini bildirishi mumkin. Turli ishlab chiqaruvchilarning ABTT li tortib yuruvchi mashinasi (tyagachi) va tirkamalari birgalikda ishlatilishi mumkin, agar ularning ulanadigan elektr ulagichlari DIN 7638 ga muvofiq bajarilgan bo„lsa. ABTT ning qisman ishlatilishi ham (yoki tyagachda yoki tirkamada) tormozlanish jarayonini ABTT umuman yo„q bo„lgani bilan solishtirganda anchagina yaxshilanishi aniqlangan. Tormozlanishda g„ildiraklarning blokirovka bo„lib qolishi ("sirpanib" harakati) quyidagi sabablarga ko„ra maqsadga muvofiq emas: Blokirovkalanib tormozlanishda avtomobil yoki avtopoezdning yo„nalish turg„unligi yo„qoladi, g„ildiraklarni tez-tez blokirovka bo„lishi va undan kelib chiqib “sirpanib” harakatlanishi shinalarning tez yeyilishi va xizmat muddatini qisqarishiga olib keladi, tormozlanish samaradorligi kamayadi. Provardida ABTT avtomobillarning tormoz xususiyatlarini yaxshilash uchun ishlatiladi (1.10-rasm) . ABTT ning vazifasi – tormozlanishda avtomobil g„ildiraklarini blokirovka bo„lishini bartaraf etish, juda bo„lmasa uzoq blokirovka bo„lishidan (minimal vazifa) va tormozlanishda g„ildirakni tayanch yuza bilan ilashish koeffitsienti 29 optimal bo„lgan (maksimalga yaqin) tormozlanish rejimini avtomatik aniqlash va ushlab turish. G„ildirakning tormozlanish jarayonida unga aylanishga halaqit beradigan va g„ildirakni yo„l bilan kontaktida tormoz kuchi Download 2.8 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|