O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi a. D. Abdazimov, Е. O‟ljayev, N. N. Omonov

d
=5mll, H
h
=5,1 mll deb olsak Absolyut 
xatolik ∆H = H
d 
- H
h
(9.1) 
iIfoda,bilan aniqlanadi, bu yerda:
H
d 
- o‟lchanayotgan xatoliklarning haqiqiy qiymati (shkala bo‟yicha);
H
h 
- hisoblagich yordamida o‟lchab olingan qiymat priborning ko‟rsatishi. 
Demak, ∆H = H
d 
- H
h 
= 5 – 5,1 = - 0,1mll. 
Nisbiy xatolik quyidagi ifodadan aniqlanadi: 
%
100



д
H
H

(9.2)
3. Idishdagi suyuqlikning yuqori sathi normada ekanligini tadqiq qilish. 
Buning uchun: 
Idishga suyuqlikni sathi chekkadagi “V” klemmali elektrodning uchiga 
tekkancha quyish kerak. Suyuqlikning sathi “V”- klemmali elektrod uchiga 
yetganda yonib turgan “SD2” qayd qiluvchi lampa o‟chadi va suyuqlikning sathi 
yuqorigi sathiga (normaga) yetganligini bildiradi. “Nasos” lampasi o‟chib nasos 
idishga suyuqlikni haydashdan to‟xtaganligini bildiradi. Bu yerda ham xuddi 2-
punktdagidek xabarlash, o‟lchash xatoliklarini aniqlash kerak. 
4. Idishdagi suyuqlik sathi belgilangan nuqtadan past tushganligini xabarlashni 
tadqiq qilish(idishdan suvni sarf qilish ya‟ni chiqarib olish jarayonida). 
Buning uchun: 
a) Suyuqlik to‟ldirib qo‟yilgan idishdan (suyuqlik sathi yuqorigi elektrod 
uchiga bemalol tegib turgan bo‟lishi kerak) tayyorlab qo‟yilgan idishning jo‟mragi 
orqali idishdan suv sekinlik bilan chiqariladi. Idishdagi suyuqlikning sathi yuqorigi 
elektrod uchidan pastga tushganda “SD2” qayd qiluvchi lampa yonib, suyuqlikning 
sathi normadan pastga tushganligini bildiradi. Bu holda, “SD1”, “Nasos” lampalari 
yonmaydi. 
b) Suyuqlikning sathi normadan pastki sathga tushganligini xabarlashni tadqiq 
qilish.
Buning uchun: 

---

115 
Idishdagi suyuqlikni sekinlik bilan chiqarib yuborishni davom ettirish kerak. 
Idishdagi suyuqlikni sathi pastki “N” elektrodning uchidan pastga tushganda 
“SD1” qayd qiluvchi lampa yonib suyuqlikni sathi normadan pastga tushganligini 
bildiradi. Bu yerda “SD1” lampasi bilan birgalikda “Nasos” lampasi ham yonib 
idishga suv quyish boshlanganligidan xabar beradi. Ikkala holatda ham 
yuqoridagidek ABTolyut va nisbiy xatoliklarni hisoblash kerak. 
Stendni boshlang‟ich holatga keltiring. Buning uchun “tumbler”ni “Otkl” 
holatga o‟tkazish kerak. 
Hisobot mazmuni 
1. Idishdagi suyuqlikning sathini normadan pastda ekanligini 2-punktga 
asosan ishni bajaring va olingan natijalarni 1-jadvalga kiriting, o„rtacha arifmetik 
hamda o„rtacha xatoligini hisoblang va sathning o„zgarish grafigini quring. 
2.9.1-jаdval 
 
O„lchashlar soni
№ 
1 
2 
3 
4 
5 
O„rtacha 
arifmetik 
qiymat, mm 
O„rtacha 
xatolik, % 
O„lchash sathlari,% 
4,5 
4,7 
4,9 
4,7 
5,0 
O„rta sathdan past 
ekanligini o„lchash 
natijalari, mm 
Absolyut xatolik Δ, 
% 
2. Idishdagi suyuqlikning sathini normadan baland ekanligini 2-punktga asosan 
ishni bajaring va olingan natijalar bo„yicha 2-jadvalni to„ldiring, o„rtacha arifmetik 
hamda o„rtacha xatoligini hisoblang va sathning o„zgarish grafigini quring. 
 
 
 

---

116 
2.9.2- jаdval 
 
O„lchashlar soni 
№ 
1 
2 
3 
4 
5 
O„rtacha 
arifmetik 
qiymat, mm 
O„rtacha 
xatolik, % 
O„lchash sathlari, 
% 
5,0 
5,1 
5,2 
5,3 
5,1 
O„rta 
sathdan 
past 
ekanligini 
o„lchash 
natijalari, mm 
Absolyut xatolik 
Δ, % 
HISOBOT MAZMUNI 
1. Laboratoriya ishining maqsadi. 
2. Laboratoriya stendning prinsipial sxemasi. 
3. Tajriba natijalari jadvallari va grafiglari. 
4. Xulosa.
NAZORAT SAVOLLARI 
1. Idishlardagi suyuqliklar sathi o‟zgarishini nazorat qiluvchi, xabarlovchi 
usullar va datchiklarni turlarini ayting. 
2. Suyuqliklar sathi o‟zgarishini nazorat qiluvchi, xabarlavchi usullarni, 
datchiklar xarakteristikalarini, afzalliklari va kamchiliklarini tushuntirib bering. 
3. Obyektdagi suyuqlik sathi o‟zgarishini nazorat qiluvchi va xabarlovchi 
qurilmaning tuzilishini, bloklari asosiy vazifalari va ishlash prinsipini ayting. 
Obyektdagi suyuqlik o‟zgarishini rostlash oralig‟ini qanday qilib o‟zgartirish 
mumkin? 
4. Obyektdagi suyuqlik o‟zgarishini nazorat qilish, xabarlash xatoligi nimaga 
bog‟liq? 
Hisobotni bajardi _______________________"__"______ 20 __y. 
f.i.sh., imzo
Hisobotni qabul qildi ______________________"___"_____ 20 __y. 
f.i.sh., imzo