O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi a. D. Abdazimov, Е. O‟ljayev, N. N. Omonov

3-amaliy mashg‟ulot topshirig‟ini bajarishni idishdagi suyuqlik sathini 
ART (3.3- va 3.4-rasmlar) misolida ko„rib chiqamiz.
ABT funksional elementlarini tipik dinamik zvenolarga ajratamiz:
1. Boshqariladigan ob‟ekt (BO) - suyuqlik solingan idish (rezervuar), 
birinchi tartibli aperiodik (intrusion) dinamik zveno . 
Uzatish funksiyasi ifodasi:
;
1
)
(



S
T
К
S
W
BО
BО
BО
2. Qabul elementi. QE proporsional tipik dinamik zveno. 
Uzatish funksiyasi:
;
)
(
QE
QE
K
S
W

 
3. Kuchaytiruvchi element. KE proporsional (inersiyasiz kuchaytiruvchi) 
tipik dinamik zveno.
Uzatish funksiyasi:
;
)
(
КE
КE
K
S
W

4. Ijro elementi. IE inersiyali (real) integrallovchi tipik dinamik zveno.
Uzatish funksiyasi:
;
)
1
(
)
(



S
T
S
К
S
W
IE
IE
IE
5. Tizimning funksional sxemasi (3.4-rasm) asosida uning struktur sxemasini 
tuzamiz: 
3.8-rasm. Idishdagi suyuqlik sathini elektr rostlagichli 
ART ning struktur sxemasi 

---

191 
Tizimning struktur sxemasi (3.8-rasm) asosida ART ning umumiy uzatish 
funksiyasini quyidagi tartibda aniqlaymiz: 
1) To‟g„ri zanjir uchun uzatish funksiyasi quyidagiga teng: 




.
S
S
T
S
T
S
T
T
K
К
K
S
Т
K
S
S
Т
К
K
)
S
(
W
BO
IE
BO
IE
BO
IE
KE
BО
BO
IE
IE
КE
Z
.
T











2
2
3
2
1
2) ABT ning umumiy (teskari bog‟lanishli) zanjir uchun natijaviy uzatish 
funksiyasini aniqlaymiz:
.
1
)
(
)
(
1
)
(
)
(
2
2
3
2
2
3
2
2
3
.
.
.
.
S
S
T
S
T
S
T
T
K
K
К
K
K
S
S
T
S
T
S
T
T
K
К
K
S
S
T
S
T
S
T
T
K
К
K
S
W
S
W
S
W
S
W
BO
IE
BO
IE
QE
BO
IE
KE
QE
BO
IE
BO
IE
BO
IE
KE
BO
IE
BO
IE
BO
IE
KE
КЭ
З
Т
З
Т
b
t
























 
Talaba o‟z shaxsiy topshirig‟idagi (4.2- ilovada keltirilgan) varianti bo‟yicha 
tegishli qiymatlarini yuqorida aniqlangan umumiy (teskari bog‟lanishli) uzatish 
funksiyasi ifodasiga qo‟yadi. 
To‟g„ri zanjir uchun
;
S
S
,
S
,
S
S
T
S
T
S
T
T
,
)
S
(
W
БО
ИЭ
БО
ИЭ
З
.
T












2
3
2
2
3
025
1
1
025
0
9
3
5
1
2
Umumiy zanjir uchun
.
,
S
S
,
S
,
S
S
,
S
,
,
S
S
,
S
,
)
S
(
W
)
S
(
W
)
S
(
W
)
S
(
W
КЭ
З
.
Т
З
.
Т
2
7
025
1
025
0
9
025
1
025
0
8
0
9
1
025
1
025
0
9
1
2
3
2
3
2
3




















AMALIY ISH BO„YICHA HISOBOT MAZMUNI 
1. ABTning tipik dinamik zvenolarga ajratish va tavsiflash.
2. ABTning struktur sxemasi va uning tavsifi. 
3. Tizimning struktur sxemasi asosida ART ning umumiy uzatish funksiyasini 
aniqlash tavsifi. 

---

192 
NAZORAT SAVOLLARI 
1. Tizimning funksional elementlarini tipik(elementar) dinamik zveno 
ko„rinishida tavsiflash mohiyatini tushuntiring? 
2. Zvenolarning o„zaro ulanishi turlarini tushuntiring? 
3. O‟z shaxsiy topshirig‟ingiz ABT struktur sxemasini tuzish tartibini 
tushuntiring?
4. O‟z shaxsiy topshirig‟ingiz ABT ni umumiy uzatish funksiyasini aniqlash 
tartibini ? 
TAVSIYA QILINGAN ADABIYOTLAR 
1. Бородин И.Ф. Автоматизация технологических процессов и системы
автоматического управления [Текст] / И.Ф. Бородин, С.А. Андреев – М.: 
Колос, 2006. 
2. "Автоматлаштириш асослари" ўқув фанидан маърузалар матни. Тузувчи: 
Абдазимов А.Д., Тошкент, ТошДТУ, 1999 й. - 95 б.
3. Юсупбеков Н.Р., Мухамедов Б.Э., Ғуломов Ш.М. Технологик жараѐнларни 
бошқариш. - Тошкент: Ўқитувчи, - 1997. – 704 б. 
4. Мансуров Х.М. Автоматика ва тўқимачилик ҳамда енгил саноат ишлаб 
чиқариш процессларини автоматлаштириш. - Тошкент: Ўқитувчи, 1987.
- 296 б. 
Hisobotni bajardi _______________________"__"______ 20 __y. 
f.i.sh., imzo
Hisobotni qabul qildi ______________________"___"_____ 20 __y. 
f.i.sh., imzo 
 
 
 
 
 
 
 

---

193 
4-AMALIY MASHG„ULOT 
Tizimni analiz qilish, tizim turg‟unligini Raus-Gurvits va Mixaylov mezonlari 
asosida baholash
Ishning maqsadi – Tizimni turg‟unligi va sifat ko‟rsatkichkarini tavsifini 
o‟rganish, tizimni turg‟unligini Raus-Gurvits va Mixaylov mezonlari asosida 
baholash.
Topshiriq - Talaba shaxsiy topshirig„idagi ABTning Raus-Gurvits va 
Mixaylov mezonlari asosida turg‟unligini tekshirish.
Umumiy ma‟lumotlar 
ABT analizining vazifaliri.
 
Ma‟lum bir texnologik jarayon yoki agregatni 
boshkarish uchun mo„ljallangan avtomatik tizim ishga layokatli bo„lishi xamda shu 
texnologik jarayon yoki agregat ish parametrlarini ko„yilgan talablar chegarasida 
ushlab turish kobiliyatiga ega bo„lishi kerak. 
ABTning ishga layokatligi uning turg‘unligi bilan belgilanadi. Turg„unlik - 
bu tizimning ma‟lum vakt davom etgan boshkaruvchi yoki g„alayonlantiruvchi
ta‟sirlar tugaganidan so„ng o„zining boshlang„ich barkaror (ta‟sirlar bo„lgunga 
kadar) xolatiga kayta olish kobiliyatidir. 
Avtomatik tizimning texnologik jarayonlar yoki agregatlar ish parametrlarini 
belgilangan kiymatlarda ushlab tura olish xususiyatlari tizim ish jarayonining sifat 
ko„rsatkichlari bilan xarakterlanadi. Albatta har bir konkret holat uchun 
belgilangan (sifat ko„rsatkichlari uchun) talablar turlicha. Lekin shu bilan birga har 
qanday tizim uchun umumiy bo„lgan va boshqariladigan kattalikning o„zgarishini 
baholash imkonini beradigan tizim ish jarayonining bir necha asosiy sifat 
ko„rsatkichlarini sanab o„tish mumkin. Bunday ko„rsatkichlarga tizimning qaror 
ish rejimida yoki statsionar tasodifiy g„alayonlanishlar mavjudligida 
boshqariladigan kattalikni belgilangan qiymatda ushlab turish aniqligi-
)
(t
