O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

O‘qituvchi: Endi esa sizlarga she‘riy san`atlardan tashbih, tanosib va irsoli 
masal san`atlari haqida ma`lumot beraman. 
Tashbih- adabiyotda keng qo‘llanadigan she’riy san`atlardan biridir.
Uni o‘zbekcha qilib o‘xshatish desak ham bo‘ladi. Bunda narsa, belgi, harakat 
boshqa bir narsa, belgi, harakatga qiyoslanadi. Bu o‘sha aytilayotgan tushunchani
anglash va his qilishni osonlashtiradi. Demak, tashbih ikki narsani bir-biriga 
o‘xshatishdir. Masalan: “Yuzing go‘zallikda gul kabidir” deyilganda yuz gulga 
qiyoslanayapti. Tashbihning yuzaga kelishida to‘rt unsur ishtirok etishi mumkin. 
O‘xshamish – tasvirda fikr qaratilgan narsa yoki tushuncha ( yuz ) 
O‘xshatilmish - tasvirda qiyoslanayotgan narsa yoki tushuncha ( gul) 
Asos - nimaga ko‘ra o‘xshatishning yuzaga chiqqanligi ( go‘zalligi) 
Vosita – kabi so‘zi 
Tanosib – baytda ma‘no jihatidan bir-biriga yaqin tushunchalarni
anglatuvchi so‘zlarni qo‘llash orqali hosil qilinadi. Masalan: 
Anda bir shoh hokim-u voliy, 
Mulki ma’mur-u himmati oliy. 
Ushbu misralardagi shoh, hokim, voliy, ma’mur so‘zlari hokimiyat
tushunchasiga tegishlidir.
Irsoli masal – “maqol tanlash ” ma’nosini bildirib, baytda fikr isboti uchun 
xalq maqollaridan foydalanish san`atidir. 
IV. Mustahkamlash: 

---

Quyidagi misralarda qo‘llangan she`riy san‘atlarni toping. 
Chun bular dog‘i keldi motam ila, 
Bahri anduh-u lujjai g`am ila. 
( tanosib) 
Ul Zuhalvash jazog‘a xos o‘lg‘ay, 
Mehr ham uqdadin xalos o‘lg‘ay. 
( tashbih) 
Har kishikim birovga qozg‘ay choh, 
Tushgay ul choh aro o‘zi nogoh. 
( irsoli masal) 
V.Darsni yakunlash, uyga vazifa:
 
4-o‘quvchi: Bu navo Farhoddek tog‘ qandi qancha 
Bu navo gul, nihol o‘tqazdi qancha. 
Bu navo Jayhundek tinim bilmaydi. 
Qancha shahar, daryo va qasr osha 
Bizga yetib keldi besh asr osha.