O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti


Teng yonli trapetsiyaning asoslari va yon tomoniga ko’ra yuzini


Download 251.76 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/5
Sana21.06.2020
Hajmi251.76 Kb.
#120804
1   2   3   4   5
Bog'liq
trapetsiyaning yuzi uchun turli formulalar


Teng yonli trapetsiyaning asoslari va yon tomoniga ko’ra yuzini 

formulasi. 

 

                      



2

2

)



(

4

4



b

a

c

b

a

S

tr



+

=

 



 

25 


ABCD teng yonli  trapetsiyaning a va b, yon tomoni c bo’lsin, uning yuzini 

topamiz. 

            

               D                b                       C 

 

 

                    c       h                                h                                                            



 

             

A      x      E                a                   F     x          B 

               

,

2

a



b

x

=

+



     

                

2

b

a

x

=



 

ADE

 dan 



                  

[

]



2

2

2



2

2

)



(

4

4



1

)

2



(

b

a

c

b

a

c

h



=



=

 

                



)

2

)(



2

(

2



1

)

(



4

2

1



2

2

c



c

b

c

b

a

b

a

c

h

+



+

=



=



 

    


)

2

)(



2

(

4



)

(

4



4

2

2



c

c

b

c

b

a

b

a

b

a

c

b

a

S

ABCD

+



+

+



=



+

=

 



Misol. ABCD teng yonli trapetsiyada 

    


,

24sm



a

=

            



,

10sm



b

=

     



sm

c

25

=



 

      


?



t



S

 

=



=

+



+



+

=

36



64

4

34



)

50

24



10

)(

50



10

24

(



4

10

24



tr

S

 

408



12

34

6



8

4

34



=

=



=



 

2

408sm



S

tr

=

 



Eslatma. Agar trapetsiyaning ichki va tashqi aylanalar chizish mumkin 

bo’lsa, u holda       



b

a

с

+

=



2

  va 


,

d

c

=

   



ab

c

S

tr

=

 



Ixtiyoriy to’rt burchaklar uchun ayrim ularning yuzlari bilan bog’liq bo’lgan 

masalalarni qaraymiz. 



Teorema: har qanday to’g’rituburchakning yuzi uning diagonallari bilan ular 

orasidagi sinuslar kupaytmasining yarmiga teng 



 

26 


Isbot.   ABCD-ixtiyoriy      

to’trburchak, unda                         D                              C 

                                                                        o 

                                                                

2

d

                

1

d

                                             

 

                                           A                                                         B                                                                     



d

BD

=

,     



,

d

AC

=

   



α

=

AOB



 

ABCD to’rtburchak o’zining diagonallari bilan 4 ta uchburchak bo’lishga, 

ularning yuzalarini topamiz 

α

sin



2

1

BO



AO

S

AOB

=



 

α

α



sin

2

1



)

180


sin(

2

1



BO

CO

BO

CO

S

AOB

=



°



=

 

α



sin

2

1



DO

CO

S

AOB

=



 

α

α



sin

2

1



)

180


sin(

2

1



DO

AO

DO

AO

S

AOB

=



°



=

 

ABCD to’rtburchakning yuzi 



[

]

α



sin

2

1



)

)(

(



2

1

BD



AC

DO

BO

CO

AO

S

ABCD

=



+

+

=



 

Demak,       

α

sin


2

1

2



1

d

d

S

ABCD

=

 



Agar to’rtburchakning diagonallari o’zaro perpendikulyar bo’lsa, 

,

90



°

=

α



    

1

sin



=

α

 bo’ladi va 



                 

2

1



2

1

d



d

S

=

 



Teng yonli trapetsiyaning diagonali va shu diagonal bilan katta asosi 

orasidagi burchagiga kura yuzini formulasi 

                  



x

d

S

tr

2

sin



2

1

2



=

 

ABCD teng yonli trapetsiyada 



            

,

d



BD

AC

=

=



  

α

=



AOB

 


 

27 


                          

В                                   С 

 

                                   d       o       d                                              



 

                   

α

 

      A                                                                      B 



ABCD

S

   ni toppish kerak . 



AOB

 uchburchakni qaraymiz, unda 



    

x

AOB

2

180



°

=



 

Teoremaga ko’ra 



        

x

d

x

d

S

ABCD

2

sin



2

1

)



2

180


sin(

2

1



2

2

=



°

=



 

Teng yonli trapetsiyaning asoslari va utkir burchagiga ko’ra yuzini 

hisoblash formulasi 

              

β

tg

b

a

S

tr

4

2



2

+

=



 

Trapetsiyaning yuzi                                

             

h

b

a

S

tr

+



=

2

 



                       D               b                      C 

 

 



                        h                                      h   c 

 

 



            

β

    



       A    x      E                a                      F    x      B 

  

            shakildan 



,

2

a



b

x

=

+



   

2

b



a

x

=



                   

 

28 


,

2

β



β

tg

b

a

xtg

h

=



=

          

β

cos


2

b

a

c

=



 

β

β



tg

b

a

tg

b

a

b

a

S

tr

2

2



2

2

2



=



+

=



 

Aylanaga tashqi chizilgan teng yonli trapetsiyaning yon tomoni 



l

 va 


asoslaridan biri 

a

 ga teng. 

        Trapetsiyaning yuzini toping 

                       



h

b

a

S

tr

+



=

2

 



Masalaning ko’rinishiga ko’ra trapetsiyaning o’rta chizig’i uning yon 

tomoniga teng  

              D                           C 

 

  E           h                                      F  



 

A    x                    a                       x         B 

,

2

l



b

a

EF

=

+



=

       


b

CD

=

           belgilash olingan  



l

b

a

2

=



+

   


a

l

b

= 2



 

Shakildan 

    

l

a

a

l

a

a

l

a

b

a

x

a

b

x

2

2



2

)

2



(

2

2



=

+



=



=



=

=

+



 

                      



l

a

x

=



 

)

2



(

2

2



)

(

2



2

2

2



2

2

2



2

2

a



l

a

a

al

l

al

a

l

l

a

l

x

l

h

=



=



+

=



=



=

 



              

)

2



(

a

l

a

h

=



        

)

2



(

a

l

a

l

S

tr

=



 

Misol. ABCD teng yonli trapetsiyada   

,

9sm



l

=

      



.

9sm



a

=

 



 Yuzini topamiz 

2

81



9

9

9



9

9

)



9

9

2



(

9

9



sm

S

ABCD

=



=

=



=



 

To’g’riburchakli burchakli trapetsiya berilgan. 

Trapetsiyaning asoslari parallel biror to’g’ri chiziq uni ikkita trapetsiyaga 

bo’ladi , bu trapetsiyalarning xar biriga ichki aylana chizish mumkin. 



 

29 


 Agar berilgan trapetsiyaning yon tomonlari 

a

 va 


d

  

)



(

c

d

>

 bo’lsa, uning 



yuzini xisoblang.                                            

Trapetsiyaning yuzi parallel bo’lmagan kesishguncha davom 

                                                                    P 

 

 



 ettiramiz, natijada uchta o’xshash 

 uchburchaklar hosil bo’ladi,                                    

 bunda o’rta va katta                                  D                     c 

uchburchaklarning o’xshashlik  

koeffsentini kichik va o’rta                                               

 uchburchaklarning uxshashlik                  c                      d 

 koeffisenti bilan birxil bo’ladi.             

   Bu koeffsentni 

λ

 bilan,        



trapetsiyaning katta asosini x bilan                                                                                            

belgilaymiz, katta aylananing                      A                  E                        D                      

radiusi R bo’lsin. U holda x asosga parallel kesmalarning uzunliklari 

x

λ

 va 



x

2

λ



 bo’ladi pastki trapetsiyaning katta yon tomoni  

,

2



c

d

R

 ikkinchi 

aylananing radiusi 

R

λ

 bo’ladi shunday qilib 



                             

2

c



R

R

=

+



λ

 

Tashqi chizilgan to’rtburchakning xossasiga ko’ra 



.

2

2



c

d

R

R

x

x

+

=



+

λ

 



Berilgan trapetsiyaning kichik asoslari C uchidan katta asosga CE 

perpendikulyar tushuramiz, natijada katetlari c, 



x

x

2

λ



 va gepotenuzasi d 

bo’lgan to’g’riburchakli uchburchak hosil qilamiz. 

B’lardan ushbu sestemaga ega bo’lamiz 



 

30 








=



+

=



+



=

+

2



)

1

(



)

1

(



2

2

)



1

(

2



2

2

c



R

c

d

x

d

c

R

x

x

λ

λ



 

Bundan 


              

c

c

d

d

x

2

2



=



 

Berilgan ABCD trapetsiyaning asoslari uchun quyilgan ifodalarga ega 

bo’lamiz. 

              

,

2

2



2

c

d

d

a

x

+



=

=

                   



2

2

2



c

d

d

b



=

 

Trapetsiyaning yuzi 



    

)

)(



)(

)(

(



)

(

4



d

b

a

c

d

b

a

c

d

c

b

a

d

c

b

a

b

a

b

a

S

tr

+

+





+

+



+

+



+



=

 

,



2

2

d



d

b

a

=

=



+

   


2

2

c



d

b

a

=



 

2



2

c

d

d

c

d

c

b

a

+



+

=

+



+

 



2

2

c



d

c

d

c

d

b

a

+



=



+

 



2

2

c



d

d

c

d

b

a

c

+



=



+

 



2

2

c



d

d

c

d

b

a

c



+

=

+



+

 



=



+

+



+



+



+

)

)(



)(

)(

(



2

2

2



2

2

2



2

2

c



d

d

c

c

d

d

c

c

d

c

d

c

d

d

c

 

[



][

]

=





+



=

2

2



2

2

2



2

2

2



)

(

)



(

)

(



)

(

c



d

c

d

c

d

d

c

 

[



][

]

)



(

4

)



2

)(

2



(

)

(



)

(

)



(

)

(



2

2

2



2

2

2



2

2

2



2

2

2



2

2

2



2

2

c



d

c

c

cd

d

c

d

c

d

d

cd

c

c

d

c

d

c

d

d

c

=



+



+



+

+

=



=





+

 

2



4

2

)



(

4

4



2

2

2



2

2

2



2

2

2



cd

c

d

c

d

cd

c

d

c

c

d

d

S

=



=



=



 

   Trapetsiyaning diagonallari va asoslari o’rtalarini birlashtiruvchi tog’ri 



chiziq kesmasining  uzunligiga ko’ra yuza formulasi: 

   


(

)(

)(



)(

)

l



d

d

l

d

d

l

d

d

l

d

d

S

TR

2

2



2

2

4



1

2

1



2

1

2



1

2

1



+



+

+

+



+

=



 

 

31 


   ABCD trapetsiyada 

va

d

1

 



2

d

 diagonallari hamda asoslarining o’rtalari 

orasidagi masofa 

l

 berilgan. 

   Trapetsiyaning yuzini topamiz. 

   C nuqtadan BD ga parallel qilib to’g’ri chiziq o’tkazamiz va uning AD 

to’g’ri chiziq bilan kesishgan nuqtasini K bilan belgilaymiz. 

                              B                          C 

 

                                       



1

d

         

2

d

 

 



 

                    A                                          L             D                       K 

                                                  

 

 



                                                                    M    

   ACK uchburchakning yuzi berilgan trapetsiyaning yuziga teng, 

uchburchakning AC va CK tomonlari trapetsiyaning diagonallariga teng, CL 

medianasi esa trapetsiyaning AD va BC asoslari o’rtalaridagi masofaga teng. 

CL ni davomida shunday M nuqta olamizki

LM

CL

=

 bo’lsin. CKM 



uchburchakni hosil qildik. Bu uchburchak ABCD trapetsiyaga tengdoshdir. 

Uchburchakning tomonlari trapetsiyaning diagonallari va asoslari o’rtalari 

orasidagi masofaning ikkilanganiga tengdir. Bunday uchburchakning yuzini 

Geron formulasi bo’yicha topilishi mumkin:  

    

(

)(



)(

)(

)



l

d

d

l

d

d

l

d

d

l

d

d

S

S

ABCD

CKM

2

2



2

2

4



1

2

1



1

2

2



1

2

1



+

+



+



+

=

=



        

   Misol. 

3

1

=



d

 sm, 


5

2

=



d

sm, 


=

l

2

4 sm. 



             

2

6



2

12

4



1

4

6



2

12

4



1

sm

S

tr

=



=



=



;    

2

6sm



S

S

tr

uch

=

=



 

 

32 


   Trapetsiyaning asoslari a va b (a>b). Bu trapetsiyaga ichki va tashqi 

aylanalar chizish mumkin bo’lsa, uning yuzi hamda ichki va tashqi chizilgan 

aylanalarning radiuslarini toping.  

   Trapetsiyaga ichki va tashqi aylanalar chizish mumkinligidan uning o’rta 

chizig’i yon tomoniga teng bo’lgan teng yonli trapetsiya ekanligi kelib 

chiqadi.  

                        B          b             C 

 

 



                 E         h                             F 

 

             A    x     K              a            L      x       D                                          



               

c

b

a

EF

=

+



=

2

 



   Chizmadan   

               



a

b

x

=

+



2

,  


2

b

a

x

=



 

   ABK uchburchakdan:  

               

(

)



ab

ab

b

ab

a

b

ab

a

b

a

b

a

x

c

h

=

=



=

+



+

+



=





 −





 +


=

=



4

4

1



2

2

4



1

2

2



2

2

2



2

2

2



2

2

2



 

               



ab

h

=

2



,   

ab

h

=

 



  Trapetsiyaning yuzi: 

               



ab

c

ab

b

a

h

b

a

a

S

tr

=



+

=

+



=

2

2



 

   Misol. Trapetsiyaning asoslari 4 sm va 16 sm, unga ichki va tashqi 

aylanalar chizish mumkinligi ma’lum. U vaqtda  

               

2

80

80



8

10

4



16

2

4



16

sm

S

S

tr

tr

=

=



=



+

=



     

 

33 


   Ichki va tashqi chizilgan aylanalarning radiuslari 

               



sm

ab

h

r

4

2



8

2

1



2

=

=



=

=



sm

R

41

4



5

=

 



   Teng yonli trapetsiyaning o’rta chizig’ining uzunligi 

m

 va diagonallari  

o’zaro perpindikulyar. Yuzini toppish kerak. 

    Trapetsiyaning diagonallari o’zaro perpindikulyar, shunga ko’ra uning 

o’rta chizig’i balandligiga teng.  

                     B                                      C 

                                      

                                                 

             E                         m                           F         

                          

           A                                                             D  

             



m

h

EF

=

=



 

  Bunday trapetsiyaning yuzi: 

             

2

m



m

m

h

EF

S

ABCD

=



=

=



  

  Misol



sm

EF

5

=



 diagonallari 

BD

AC

, yuzini toping.  



             

2

25



5

5

sm



h

EF

S

ABCD

=



=

=



 

2) Trapetsiyaning yuzi 

2

a

, diagonallari o’zaro perpindikulyar bo’lsa, 

balandligini toping.  

   Yuqoridagiga ko’ra: 

             

2

h



h

EF

S

tr

=



=

ya’ni 



             

2

2



a

h

=

 , 



a

h

=

 



3) Trapetsiyaning asoslari a va b. Trapetsiya yuzini teng ikkiga bo’luvchi va 

asoslariga parallel bo’lgan to’g’ri chiziq kesmasining uzunligi 

2

2

2



b

a

+

  



bo’ladi.  

 

34 


4) Trapetsiyaning asoslariga parallel va uning diagonallarining kesishgan 

nuqtasidan o’tgan to’g’ri chiziq kesmasining uzunligi 



b

a

ab

+

2



 bo’ladi. 

5) Trapetsiya yon tomonlarining o’rtalarini birlashtiruvchi to’g’ri chiziq 

kesmasi (trapetsiyaning o’rta chizig’i) uning asoslariga parallel va  

             

2

b

a

EF

+

=



        

6) Trapetsiyaninig asoslari orasidagi har qanday to’g’ri chiziq kesmasi uning 

uning o’rta chizig’I bilan teng ikkiga bo’linadi. 

                            D         a                    C 

 

                    E                                               F           



 

              A                                 b                       B               

7) Trapetsiya asoslarining o’rtalarini birlashtiruvchi to’g’ri chiziq kesmasi 

uni ikki tengdosh trapetsiyaga bo’ladi 

8) Trapetsiya diagonallari o’rtalarini birlashtiruvchi to’g’ri chiziq kesmasi 

uning asoslariga parallel va uzunligi     

           

2

1



1

b

a

C

B

=



 

ga teng bo’ladi. 

                 

 

                     B                                    C 



 

 

                                   



1

B

        


1

C

          

         

 

           A                                                                 D 



 

35 


9) Teng yonli trapetsiya tomonlarining o’rtalari rombning uchlari bo’lib 

xizmat qiladi. 

   Trapetsiyaning asoslari a va b, diagonallari asosidagi o’tkir burchaklarinig 

bissektrisalari bo’lsa, trapetsiyaning yuzini toping. 

                D                                C 

                            

β

           



α

 

                                       



            

α

                      O                          



β

 

 



               

α

                                            



β

 

  A                                                                          B                                            



           

2

2



)

(

4



4

b

a

b

b

a

S

ABCD



+

=

 



ABCD trapetsiyada 

a

AB

=

,    



b

CD

=

  (a>b), AC va BD diagonallar  



A

 va 



B

 burchaklarning bissektrisalari bo’lib xizmat qiladi.     



   

α

=



BAC

 bo’lsin, u holda 

α

=

CAD





CD

AB

 bo’lgani uchun

α

=

ACD



 

bo’ladi, (ichki almashinuvchi burchaklar sifatida), shuning uchun ACD 

uchburchak – teng yonli, ya’ni  

                                           



b

CD

AD

=

=



   Huddi shuningdek, agar 

β

=

ABD



  bo’lsa, 

β

=



=



=



BDC



CBD

ABD

 

bo’ladi, ya’ni BCD uchburchak teng yonli, shuning uchun  



           

b

BC

CD

=

=



 

  Shunday qilib, ABCD - teng yonli traprtsiya va uning yuzi: 

           

2

2



)

(

4



4

b

a

c

b

a

S

ABCD



+

=

  



 

yoki 


           

2

2



2

2

2



3

4

)



(

4

4



a

ab

b

b

a

b

a

b

b

a

S

ABCD

+



+

=



+

  



  Misol. Teng yonli trapetsiyaning asoslari 6 sm va 15 sm, uning diagonali 

o’tkir burchagini teng ikkiga bo’ladi. Tapetsiyaning yuzini va perimetrini 

toping.  


 

36 


   Yechish. Yuqorida isbot qilinganidek,  

           



sm

AB

15

=



,  

sm

CD

6

=



                   

                                                                   D       6 sm            C 

           

sm

BC

AD

6

=



=

                                                                                                                                                                                   

                                                                                                         

                                                                                                     

                                                                                                       

                                                       A                        15 sm                      B                                                                            

                                                                                                            

  Perimetri: 



sm

P

33

6



3

15

=



+

=



  

  Trapetsiyning yuzi esa,  

           

63

4



21

3

21



4

21

)



9

12

)(



9

12

(



4

21

9



6

4

4



21

)

6



15

(

6



4

4

6



15

)

(



4

4

2



2

2

2



2

2

=



=



+

=



=

=





+

=



+

b



a

b

b

a

S

ABCD

 

           



2

7

4



63

sm

S

ABCD

=

             



   Misol. Teng yonli trapetsiya asoslari 12 sm va 16 sm, balandligi 14 sm. 

Trapetsiyaga tashqi chizilgan doira yuzi topilsin. 

   Yechish. Trapetsiyaning yuzi  

           

196

14

14



2

12

16



2

=

=



+

=



tr

S

 

2



sm

  

 



                               

sm

h

r

7

2



14

2

=



=

=

    



Π

=

Π



=

49

7



2

r

S

 

                                 



sm

R

10

=



             

Π

=



Π

=

100



10

2

R



S

 

                  O p                



      

 

 



 

37 


 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 


Download 251.76 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling