O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi

 
15.3. Asosiy fondlar va ularni tasniflash 
Milliy boylikning mehnat natijasida paydo bo`lgan qismi – milliy 
mulkning 90 foizi asosiy fondlar hissasiga to`g’ri keladi. 

---

147 
Asosiy fondlar – ishlab chiqarilgan aktivlar bo`lib, ular uzoq vaqt 
davomida (bir yildan kam emas) tovarlar ishlab chiqarish yoki bozor va nobozor 
xizmatlar ko`rsatish uchun xizmat qiladilar. 
1996 yildan boshlab asosiy fondlarni natural formasi va bajarayotgan 
funktstiyalariga qarab quyidagicha tasniflanadi: binolar (yashalmaydigan), 
yashaydigan binolar, inshoatlar, mashina va uskunalar, transport vositalari, 
ishlab chiqarish va xo`jalik ashyolari, ishchi mollar, maxsuldor mollar, ko`p 
yillik o`simliklar, asosiy fondlarning boshqa turlari. Asosiy fondlarni bunday 
tasniflash asoslangan amortizatsiya normalarini belgilashda, tarkibini va ulardan 
oqilona foydalanishni o`rganishda qo`llaniladi. 
Asosiy fondlar tarkibiga erlarni yaxshilash (melioratsiya, quritish, 
irrigatsion va boshqa ishlar) uchun qilingan kapital harajatlar va erga egalik 
qilish huquqini o`tkazish bilan bog’liq bo`lgan xizmatlar (advokatlar, ko`chmas 
mulk bilan shug’ullanuvchi agentlar va boshqa vositalar xizmatiga to`lovlar, 
to`langan soliqlar va yig’imlar va boshqa tashkiliy harajatlar) bilan bog’liq 
bo`lgan harajatlar ham kiradi. 
Asosiy fondlar tarkibini o`rganish maqsadida ularni quyidagi belgilari 
bo`yicha guruhlarga ajratiladi: 
- iqtisodiyot tarmoqlari bo`yicha – tovarlar ishlab chiqaruvchi tarmoqlar 
(shu jumladan, sanoat, qishloq xo`jaligi, qurilish va h.k. tarmoqlar) asosiy 
fondlari, xizmat ko`rsatuvchi tarmoqlar (shu jumladan, transport, aloqa, savdo) 
asosiy fondlari; 
- mulk formasi bo`yicha – davlat mulkida bo`lgan, xususiy mulkda bo`gan 
asosiy fondlar; 
- ishlab chiqarish jarayonida qatnashishi darajasiga qarab – bevosita 
mahsulot ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatish jarayonida qatnashuvchi asosiy 
fondlar va harakatda bo`lmagan asosiy fondlar, shu jumladan, zahirada, 
konservatsiyada, ta’mirlashda, rekonstruktsiyada bo`lganlar; 
- kimga qarashli ekanligiga qarab – xususiy va ijaraga qo`yilgan asosiy 
fondlar; 
- xududlar bo`yicha joylashishiga qarab – tumanlar, shaharlar, viloyatlar 
va respublika asosiy fondlari. 
Bevosita mahsulot ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatish jarayonida 
ishtirok etuvchi asosiy fondlarni bajarayotgan funktstiyasiga qarab aktiv va 
passiv guruhlarga ajratish mumkin. 
O`zbekiston Respublikasi asosiy fondlarining tarkibi (1.01.2004 y. nisbatan)