O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi

14.3.Mehnat unumdorligi indekslari. 
Statistika mehnat unumdorligining faqatgina darajasini aniqlabgina 
qolmay, uning dinamikasini ham tekshiradi. 
Mehnat unumdorligi indeksi deyilganda uning dinamikasini, yoki uning 
o`zgarishiga ta`sir etuvchi omillarning kuchini harakterlovchi nisbiy 
ko`rsatkichlar tushuniladi. SHunga asosan mehnat unumdorligi indekslari butun 

---

138 
bir sistemasi mavjud. Binobarin amalda qo`llanilishi jihatidan asosiy indekslar 
sifatida quyidagilar mavjud: 
1) O`zgaruvchan tarkibli mehnat unumdorligi indeksi. 
2) Doimiy tarkibli indeks (o`rtacha tortilgan indekslar). 
3) Struktura o`zgarishlarini ta`sirini ko`rsatuvchi indeks. 
4) Mehnat usuli bilan aniqlangan doimiy tarkibli indeks. 
Mehnat unumdorligining o`zgaruvchan tarkibli indeksi (baholash metodi 
asosida) quyidagicha aniqlanadi: 





T
p
q
T
p
q
I
0
0
0
1
0
1
:
; 
bu erda, q
1
va q
0
– joriy va o`tgan davrlarda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning 
miqdori; 
R
0 
– mahsulotlar o`zgarmas bahoda; 
T
1 
va T
0
– joriy va o`tgan davrlarda mahsulotlarni ishlab chiqarishda 
katnashgan xodimlarning o`rtacha soni yoki shu mahsulotlarning ishlab chiqarish 
uchun sarf qilingan ish vaqti (kishi-kun, kishi-soat). 
Keltirilgan indeks mehnat unumdorligiga ikkita muhim omillar ta`sirini 
ifodalaydi. Bu birinchidan, ishlab chiqarishning har bir uchastkasida mehnat 
unumdorligining o`zgarishini va ikkinchidan ishlab chiqarishda xizmat 
qilayotgan mehnat resurslari strukturasining o`zgarishidir. 
2.Mehnat unumdorligining o`zgarmas tarkibli indeksi (bu indeks o`z 
vaqtida akademiq S.G.Strumilin tomonidan tavsiya etilgan): 


















T
T
i
T
T
T
P
q
T
P
q
v
I
1
1
1
1
0
0
0
1
0
1
:
; 
i
v
– ishlab chiqarishning ayrim uchastkalari bo`yicha mehnat 
unumdorligining o`zgaruvchan tarkibli individual dinamika indekslari. 
3.Mehnat 
unumdorligining 
dinamikasiga 
struktura 
o`zgarishlar 
indeksining ta`siri: 























T
T
i
T
P
q
T
P
q
I
1
1
0
0
0
1
0
1
:
:

; 
Demak bu indeksni hisoblash uchun yuqorida ko`rilgan birinchi indeksni 
ikkinchi indeksga bo`lish kerak. 
4.Mehnat unumdorligining mehnat usuli bilan aniqlangan doimiy tarkibli 
indeksi quyidagicha aniqlanadi: 
;
1
1
0
1



t
q
t
q
I
q
1 
– joriy davrda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning miqdori; 
t
0 
va
 
t
1
– o`tgan va joriy davrlarda ishlab chiqarilgan har bir dona mahsulot 
uchun sarf qilingan ish vaqti. 
Bu indeksdan foydalanish uchun korxonaning butun tsexlarida, 
uchastkalarida har bir mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarf qilingan ish vaqti 

---

139 
hisobga olinishi kerak. Bu indeks mehnat unumdorligining haqikiy o`zgarishini 
ko`rsatib beradi.
Mahsulot, mehnat unumdorligi va ishchilar soni indekslari orasidagi 
bog’lanishni ko`rib chiqamiz. Mahsulot hajmi ishchilar soni va mehnat 
unumdorligi darajasi ko`paytmasiga teng.
Ana shunday bog’lanish bu ko`rsatkichlari indekslari orasida ham mavjud. 
Buni jadval tarikasida ko`rib chiqamiz: