O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi

Tasodifiy xatolar har xil ko`rinishda bo`lib, yozuvdan tushirib qoldirish 
va sanashda xatolikka yo`l qo`yish, kuzatuvchining toliqishi, charchashi 
natijasida yuzaga chiqadi. Bunday xatolar faqatgina kuzatuvchi tomonidan 
emas, balki so`roqqa oluvchi tomonidan ham yo`l qo`yilishi mumkin. Bu xatolar 
kuzatish natijasiga ikki yoqlama (ham ko`payish, ham kamayish jihatidan) ta`sir 
qiladi. Ko`p birliklardan tashkil topgan to`plamlarda katta sonlar qonuniga 
binoan manfiy yo`nalishli xatolar musbatlari bilan eyishadi va umumiy 
yakunlarga deyarli ta`sir qilmaydi.
9-chizma. Kuzatish xatolari 
Kuzatish xatolari 
Qayd qilishdagi xatolar 
Reprezentativ (vakolatli) xato
Tasodifiy 
xatolar
Muntazam 
xatolar
Muntazam 
xatolar
Muntazam 
xatolar
Bila turib 
yo`l 
qo`yilgan 
xatolar
Bilmay turib 
yo`l 
qo`yilgan 
xatolar

---

21 
Muntazam xatolar har doim bir yo`nalishda bo`ladi va umumiy 
ko`rsatkichlarga kuchliroq ta`sir ko`rsatadi. Natijada ular haqiqatdan 
yiroqlashadi. Demak, muntazam xatolar xavflidir. Bunday xatolarga bila turib 
yoki bilmay turib yo`l quyish mumkin. Masalan, hisobot ma`lumotlariga qo`shib 
yozish ma`lum maqsadni ko`zlaydi va ataylab, bila turib qilingan xatoga misol 
bo`la oladi. U mansabni suiiste`mol qilish yoki hisobotga panja ortidan qarash 
natijasida yuzaga chiqadi.
Bilmay turib qilingan muntazam xatoga misol qilib aholini ro`yxatga 
olish vaqtida yoshni butunlashtirib aytishni olish mumkin. Odatda, 78 yoki 81 
yoshli qariyalar 80 yoshdalar deb aytladi. Butun sonlar bilan yoshni ifodalash 
barcha kishilarga taalluqli xislatdir. 
Reprezentativ xato deb bosh to`plam bilan tanlama to`plam natijalari 
o`rtasidagi tafovutga aytiladi. Bu xato faqat tanlama kuzatishga xosdir. U ham 
tasodifiy va muntazam xatolarga bo`linadi. Tasodifiy xato tanlama kuzatish 
mohiyatidan kelib chiqadi va ikki yoqlama yo`nalishga egadir. Muntazam xato 
odatda bir yo`nalishda bo`lib, tanlab olish printsiplarini qo`pol ravishda buzish 
natijasida yuzaga chiqadi.