O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi

Markazlashmagan svodkalashda boshlang’ich ma`lumotlar dastlab 
mahalliy (tuman, viloyat) statistika tashkilotlarida qayta ishlanadi, so`ngra 
davlat Makroiqtisodiyot va statistika vazirligiga yuboriladi. Bunday 
svodkalashda statistik kuzatish materiallarini tekshirish va tegishli tuzatishlarni 

---

25 
kiritish engillashadi, hududiy ko`rsatkichlarni hisoblash imkoniyati tug’iladi. 
Ammo markazlashmagan svodkalash ma`lumotlarning tarqoqlanishiga olib 
keladi. SHuning uchun ham statistika amaliyotida har ikkala ko`rinishdagi 
svodkalash uyg’unlashgan tarzda amalga oshiriladi.
Qayta 
ishlash 
texnikasiga 
qarab 
svodkalash 
qo`lda 
yoki 
mexanizatsiyalashgan usulda mashinada bajarilishi mumkin. 
Mexanizatsiyalashgan usulda kam mehnat sarflanadi va svodkalash 
arzonga tushadi, uni bajarish muddati qisqaradi va olingan natijalarning aniqligi 
oshadi. Hozirgi kunda ko`pgina statistika tashkilotlari zamonaviy mikro eHMlar, 
va zamonaviy komp’yuterlar bilan ta`minlangan. 
Keng 
ma`noda 
svodkalash 
deyilganda 
to`plangan 
boshlang’ich 
ma`lumotlarni ilmiy tekshirishda ko`zlangan maqsad va vazifalar nuqtai 
nazaridan qayta ishlanishi tushuniladi. Bu holda svodkalash: 

ma`lumotlarni guruhlash; 

tipik guruhlar va guruhchalarni tavsiflovchi ko`rsatkichlar tizimini 
ishlab chiqish; 

har bir guruh va guruhlar bo`yicha umumiy yakunlarni chiqarish; 

guruhlash natijalarini statistik jadvallarga joylashtirish va ularni 
grafiklarda tasvirlash kabi bosqichlarni o`z ichiga oladi.
3.2. Guruhlash to`g’risida tushuncha va uning unsurlari. 
Statistik guruhlash deb ijtimoiy hodisa va jarayonlarni chuqur va har 
tomonlama o`rganish maqsadida eng muhim, xarakterli belgilar bo`yicha bir xil 
guruh va guruhchalarga ajratib o`rganishga aytiladi. Guruhlash o`rganilayotgan 
hodisaning xarakterli xususiyatini, undagi qonuniyatni aniqlashga imkon beradi. 
Ana shu tomoni bilan u ilmiy svodkalashning asosiy unsuri bo`lib hisoblanadi.
Arastu jamiyatdagi kishilarni 3 tabaqaga bo`ladi: 1) eng boy tabaqa; 2) 
o`rtacha boy tabaqa; 3) eng kambag’al tabaqa. Bulardan eng boy va o`rtacha 
tabaqalar go`zal fazilatlarga ega bo`lib, kambag’al kishilarda bu axloqiy 
fazilatlar yo`qdir, deb xulosa qiladi.
Guruhlash usuli ommaviy to`plamlarda miqdor o`zgarishlaridan sifat 
o`zgarishlariga o`tish jarayonini aniqlash maqsadida juda keng qo`llaniladi. 
Masalan, korxonalarni: 
samaradorlik darajasi bo`yicha quyidagi uch guruhga:

ilg’or;

o`rta; 

qoloq; 
katta-kichikligiga qarab: 

yirik; 

kichik; 
mulkchilik shakliga qarab: 

davlat; jamoa; 

xususiy kabi guruhlarga bo`lish mumkin. 

---

26 
Murakkab hodisalarni o`rganishda kombinatsion guruhlash usuli juda 
keng qo`llaniladi.
Guruhlash usuli yordamida bir-biri bilan bog’liq bo`lgan quyidagi uch 
turdagi vazifa echiladi: 

hodisalar ijtimoiy-iqtisodiy tiplarga ajratiladi; 

ijtimoiy-iqtisodiy hodisalar tuzilmasi o`rganiladi; 

hodisalar o`rtasidagi bog’lanish aniqlanadi.
Har qanday guruhlashni amalga oshirish uchun dastlab guruhlash belgisi 
va oralig’i aniqlab olinadi. Agar bular noto`g’ri belgilab olingan bo`lsa, u holda 
guruhlash ham siyosiy, ham iqtisodiy, ham ijtimoiy hayotni bo`yab ko`rsatuvchi 
natijalarni beradi.