O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi

3-jadval
Oraliqlar nisbatiga asoslanib, ikkilamchi guruhlash tartibi 
№ 
IV chorakda tijorat 
do`konlarining tovar 
oborot hajmi bo`yicha 
guruhlari (ming so`m) 
Do`konlar soni 
IV chorakda tovar 
oborot hajmi
(ming so`m) 
1 ta do`konga 
to`g’ri kelgan 
o`rtacha tovar 
oborot (ming 
so`m) 
1 
2 
3 
4 
5 – 4:3 
1. 
40 ming so`mgacha 
15+8+13 
+3+4,5 









30
50
40
50
9
= 
43,5 
93+112+200 
+68+75,6 







20
10
378
= 548,6 
12,7 
2. 
40-80 
4,5(9-4,5)+7 
+3+2,67 









70
100
70
80
8
= 
17,2 
302,4(378-75,6) 
+385+180+200 







30
10
600
= 
1067,4 
62,8 
3. 
80-120 
5,33(8-2,67) +4,4 









100
200
100
120
22
= 9,7 
400(600-200) 
+480







100
20
2400
= 880,0 
88,0 
4. 
120-160 
22-4,4=17,6 
2400-480=1920 
106,7 
5. 
160 va undan yuqori 
12 
3744 
312,4 
 
Jami 
100 
8160 
81,6 
5
,
4
20
10
9
30
50
40
50
9






Natijada birinchi guruhda do`konlar sonini hisoblash quyidagi umumiy 
ko`rinishni oladi: 
15 + 8 + 13 + 3 + 4,5 









30
50
40
50
9
= 43,5 
Tovar oborot hajmi ham shu nisbat asosida aniqlanadi:
93 + 112 + 200 + 68 + 75,6 









30
50
40
50
378
= 548,6 
Qisqacha xulosalar 
Tasniflash va guruhlash hodisa va jarayonlarni o`rganish uchun statistik 
to`plamlarni tuzish, ularni chegaralash va statistik axborotlarni yaratishning 
muhim qurolidir. Bu usul yordamida statistik kuzatish natijasida to`plangan 
besanoq, tarqoq, tasodifiyot girdobida o`ralib qolgan, hom boshlang’ich 
materiallar asosida ixcham bir-biri bilan uzviy bog’langan, ma`lum tartib-

---

31 
qoidalarga, qonuniyatga bo`ysungan, tuzilmaviy shakllarga ega to`plamlar barpo 
etiladi. 
Tasniflar hamma ilmiy va amaliy sohalarda qo`llanadi. Kimyo, biologiya, 
fizika, astronomiya va boshqa tabiiy fanlarda yaratilgan tasniflar olamshumul 
kashfiyotlar hisoblanadi, masalan, Mendeleevning davriy elementlar sistemasi, 
Linneyning botanika sistemasi, Charlz Darvinning o`simliklar sistematikasi, 
Ulug’bekning astronomik jadvallari («Zij Kuragoniy») va h.k. shular 
jumlasidandir. 
Statistikada ham ijtimoiy-iqtisodiy hodisa va jarayonlarning tasniflar 
tizimi ishlab chiqilgan. Ularni eHM yordamida tuzish uchun xalqaro va milliy 
tasniflagichlar yaratilgan. 
Tasniflash hodisa va jarayonlarni sifat xossalariga asoslanib, o`zaro 
bog’lanishda tartiblash bo`lsa, guruhlash tasniflarni kundalik hayotda tuzish va 
ijtimoiy-iqtisodiy tahlil jarayonida qo`llashdir. Guruhlash ko`proq miqdoriy 
belgilarga tayanadi. SHu bilan birga u guruhlarni tuzish va chegaralash uchun 
belgilarni saylab olish va hamda pirovard natijalarini talqin (tahlil qilish) 
qilishda o`rganilayotgan ob`ektlarning sifat mohiyatini hisobga olishni talab 
qiladi. 
Shunday qilib, guruhlash to`la qonli statistik usulidir. 
Tasniflashning har xil turlari va usullari bo`lganidek, guruhlashning ham 
turli usullari mavjud. Tipologik, analitik va tuzilmaviy guruhlashlar, oddiy va 
kombinatsion, bir o`lchovli va ko`p o`lchovli, birlamchi va ikkilamchi 
guruhlashlar shular jumlasidandir. 
Guruhlash usulidan amaliy ishda foydalanayotganda guruhlarni tuzish va 
ularni ta`riflovchi birlamchi mutlaq va o`rtacha ko`rsatkichlarni hisoblash bilan 
odatda chegaralaniladi. Ammo bu holda statistika uslubi ya`ni analitik statistika 
to`la qonlikda qo`llanildi, deb bo`lmaydi, chunki u guruhiy ko`rsatkichlarni va 
ular orasidagi bog’lanishlarni baholashni, ishonchli ekanligini aniqlashni talab 
qiladi. SHuning uchun guruhlash natijalarini elastiklik va barqarorlik 
ko`rsatkichlarini hisoblash hamda dispersion tahlil bilan to`ldirish va 
takomillashtirish kerak. Natijada guruhlash statistika usuli sifatida boy 
mazmunga ega bo`ladi va analitik ahamiyati kuchayadi.