O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti hayitboy mirhaydarov

RITM NAZARIYaSI -2 s.

Ritm yunoncha «teng o’lchovli» so’zidan olingan bo’lib, oxangdosh, vazndosh, degan ma’nolarni bildirishi. Ritm she’rdagi kichik qismlarning bir me’yorda va izchillik bilan takrorlanishi ekani. Bir-biriga mos kichik qismlar bo’g’im, turok, qofiya, radif va band hisoblanishi.

Ritmniig uch o’zgarmas alomati: I) takror; 2) me’yor; 3) Xis-tuyg’u ekanligi. Kichik qismlar uch alomat asosida ritmni xosil qilishi. Ritm she’rda poetik nutkning asosi bo’lishi. She’rda poetik nutkning biror unsuri tushib qolishi mumkin, ammo ritmsiz she’r bo’lmasligi. Ritm — she’rning «joni», «ruxi» ekani. Ritm she’rga ta’sirchanlik, oxangdorlik,musikiylik bag’ishlashi. Ritmning vazifalari: ifodalilik, ta’sirchanlik va obrazlilik ekanligi. Ritm va ritmik bo’g’inlar tushunchasiming o’zaro bog’liqligi. Ritm, zarb, me’yor atamalari va ularniig o’zaro aloqadorligi.
Adabiyotlar:
1. Boboev T. Adabiyotshunoslikka kirshi kursi bo’yicha o’quv-metodik qo’llanma. - T., 1979. 163-166-6.
2. Boboev T. Adabiyotshunoslnk asoslari. -T., 1979. 163-166-6.
3. Sulton I. Adabiyot nazariyasi. - T., 1980. 291-294, 303-307-6.
4. Tuychiev U. O’zbek sovet poeziyasida barmok sistsmasi. — T.. 1906. 2(5-64-6.
5. Rajabov D. Badiiy obraz va ritm tabiati. Buxoro, 2002. 6-53-6.
6. Umurov X. Adabiyot nazariyasi. — T., 2002. 166-174-6.


RITM BA UNING TURLARI

Ritm she’rdagi voqelikka bog’liqligi. Barmok, vaznidagi ritm davr talabiga kura o’zgarishga uchraganligi. 70-80-yillar she’riyatidagi tub uzgarishlar, ayniqsa, fikriy isyonkorlik, shiddatlilik, tezkorlik ritmga xam ta’sir ko’rsatgani. Tekis harakatli ritm notekie harakatli ritmga mubaddal bo’lishi. Bu misralardagi bo’g’inlar, turoqlar, qofiyalarning notengligi va notekisligi bilan bog’likligi. Bo’g’in, turoq va vazndagi xilma-xillik ritmda xam erkinlikning yuzaga kelishiga sabab bo’lishi. Shunga ko’ra notekis xarakatli ritm kuyidagi turlarga buliiishi: I) odqiy tt;kis xarakatli ritm; 2) tezlikdagi potekis xarakatli ritm; 3) g’oyani keekin o’zgartiruvchi notekis harakatli ritm. Poetik obraz yaratishda ritm turlarining alohida o’rin borligi.

Adabiyotlar:
1. Boboev T. Adabiyotshuioslikka kirish kursi buyicha o’quv-metodik qo’llanma. - T., 1979. 163-166-6.
2. Boboev T. Adabiyotshunoslik asoslari. -T., 196-205-6.
3. Sulton 11. .Adabiyot nazariyasi. - T., 1980. 291-294. 303-307-6.
4. Tuychisv U. O’zbek sovet noeznyasida barmok eiggemit. — T.. 1966. 26-64-6.
5. Rajabov D. Badiiy obraz va ritm tabiati. Buxoro. 2002. 6-53-6.
6 Umurov X. Adabiy nazariyasi. — T., 2002. 166-174-6.
7. H.Mirhaydarov, N.Mirhaydarova. Barmoq tizimi ta’limi. Guliston-2010
8. H.Mirhaydarov She’r poetikasi, Guliston-2013.