O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti

Zahiriddin Muhammad Bobur
(1483-1530)
Bobur 1483-yilning 14-fevralida Farg‘ona muzofoti­ning hokimi Umar Shayx Mirzo oilasida Andijon shah­rida tug‘ilgan. Temuriy shahzodalari kabi Bobur yoshligi­dan adabiyotga, nafis san’at, tabiat go‘zalligiga mehr qo‘yib tarbiyalangan. O‘n ikki yoshida otasidan yetim qolib, an’anaga binoan, Farg‘ona ulusi hokimi etib tayinlanadi. Zahiriddin Muhammad Bobur 47 yil umr ko‘rgan bo‘lsa-da, uning “Boburnoma”, “Xatti Boburiy”, “Mubayyin”, “Harb ishi”, “Mufassal” kabi asarlarida insoniylik, mehr-mu­habbat, adabiyot, so‘z san’ati, aruz vazni, tabiat go‘­zalligi to‘g‘risida nihoyatda mazmunli, chiroyli, o‘qimishli g‘azal­lar, ruboiylar yozib qoldirgan. “Boburnoma” asari butun Markaziy Osiyoning XV asrdagi hayoti haqida hikoya qi­luvchi bebaho manba vazifasini bajaradi. Boburiylar su­lolasi Hindiston mamlakatini 332 yil davomida boshqar­dilar. Bugungi kunda ham Boburiylar sulolasining ta’­siri nihoyatda kuchli bo‘lgan­ligini o‘zbekcha ismlar, o‘zbek­cha so‘zlar, iboralar hind xalqi tilida qo‘llanilayotganida ko‘rish mumkin. Bobur ulug‘ shoir, ulug‘ notiq, ulug‘ olim bo‘lgan.
“Notiqlik san’ati va nutq madaniyati”ning shaklla­nishi va taraqqiyoti haqida gapirganda faqat antik davrida yashab o‘tgan yunon notiqlari Demosfen, Sitseron, Aristotel yoki keyingi davr­dagi Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Kaykovuslar­gina emas, balki Hazrat Alisher Navoiyning “Majolis un nafois” asarida keltirilganidek Mavlono Ali Shihob, Shayx Sadriddin Ravosiy, Hofizi Yoriy, Mavlono Kavsariy, Mavlono Bilol, Mavlono Muin Voiz, Mavlono Abulvose’ kabi yuzlab voizlar, so‘z aytuvchilar, suxandonlar yashab o‘tganligini ham qayd etish lozim. Notiqlik san’ati va nutq mada­niyati fani bo‘yicha Fitrat, Cho‘lpon, A.Qodiriy, Oybek, A.Qahhor, S.Ahmad, O.Sharofiddinov, tilshunos olimlar Sh.Rahmatullayev, R.Qo‘ng‘urov, M.A’lamova, M.Mirtojiyev, Yo.Tojiyev, E.Begmatov, N.Mahmudov, R.Jumaniyozov, S.Karimov, L.Raupova, B.O‘rinboyev­­larning ilmiy tadqiqot­lari, kitoblari chop etilgan. Bu fan bo‘yicha bugungi kunda ham yangi-yangi qo‘llanmalar yaratilmoqda, tadqiqotlar olib borilmoqda.
“Notiqlik – ilm mahsuli” (Benjamin Dizraeli-ingliz yozuv­chisi). “Nutqning asosiy bahosi – uning aniqligida”. “Oddiy odamlarga oddiy gapir, donolar bilan donolikka xos gaplash, har odamning fahmu farosatiga moslab gapir, odamning fahmu farosatini esa uning gapidan bilib olasan” (Aristotel), “O‘tmish faqat rivojlanish yo‘li va omilini ko‘rsatish bilangina foydali” (Genri Ford), “Men aytilgan hamma gaplarni eshitishga majburman, lekin hammasiga ishonishga majbur emasman” (Geradot). Mutafakkirlarning yuqorida keltirilgan barcha fikr­lari notiqlik san’ati va nutq madaniyati haqidadir. Demak, Markaziy Osiyo mutafakkirlari va dunyo olimlari til ilmiga, notiqlik, nutq madaniyatiga befarq bo‘lma­ganlar. “O‘tmishni to‘liq­roq anglab, bugunni tushunamiz, o‘tmish ma’nosiga chu­qurroq tushunsak, kelajak ma’nosini ochamiz, orqaga qarab, oldinga qadam tashlaymiz”, degan rus yozuvchisi Aleksandr Ivanovich Gersen, haq edi.