O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti

Rivoyat. Rivoyat – arabcha so‘zdan olingan bo‘lib, birinchi ma’nosi avloddan avlodga o‘tib kelayotgan og‘zaki hikoya, naql, afsona.
Aflotun hakimdan so‘radilar:

• 
  Olimu donishmand odam oddiy kishilardan nimasi bilan farq qiladi?
  

Javob berdilar:

• 
  Olim kishi ochiq yuzli, yumshoq so‘zli, tavozeli bo‘ladi. Biror odamdan o‘zi haqida bo‘lmag‘ur so‘z eshitsa, ranjimay­di. Maqtashlar va olqishlarga uchib, o‘zini yuqori tut­maydi, kamtar bo‘ladi.
  

Ha, kamtarlik ulug‘ fazilatlardan birikim, kim uni men­simaydi, odamlar nazaridan tushibdi, demak.
Buzurgmehrdan so‘radilar:

• 
  Inson uchun eng muhim narsa nima?
  
• 
  Tug‘ma zehn, - deb javob berdilar.
  
• 
  Tug‘ma zehn bo‘lmasa-chi?
  
• 
  U holda odob va ilm o‘rgansin.
  
• 
  O‘rganolmasa-chi?
  
• 
  Unda seriltifot va sertavoze bo‘lsin. Bu ham odam bola­sining ziynati.
  
• 
  Bu ham qo‘lidan kelmasa-chi?
  
• 
  Unda bunaqa tiriklikdan o‘lgani afzalroq, ham odam­lar un­dan qutuladi, ham o‘zi o‘zidan qutuladi
  

Notiq rivoyatni chiroyli, obrazga kirib dona-dona qilib ting­lovchi qalbiga, yuragiga yetib boradigan dara­jada ta’sirchan ohangda, ustozga xos, shogirdga mos ovozda, tempda, pauza­larga amal qilgan holda nutqni bezash shakllaridan foydalanib aytsa, ta’sir doirasi kengayadi va tinglovchi esida qoladi.
Hikmat. Hikmat – arabcha so‘zdan olingan bo‘lib 1) o‘ta donolik, donishmandlik, zakovat, aql-idrok; 2) tagini anglash qiyin bo‘lgan, yashirin bir ma’no, yashirin bir sabab, sir. Hikmatli – hikmatga asoslangan, hikmati bor; mo‘‘jizali, sirli, donolik bilan aytilgan, chuqur maz­munli, tagdor ma’nolarda qo‘llaniladi. Notiqlik san’a­ti­da nutqda hikmatlardan foydala­nish­ning ahamiyati katta.
O‘zbekiston xalq yozuvchisi Tohir Malik “Aql va oqil” kitobida shunday yozadi: “Insonni barcha hayvonlardan yuqori qo‘ygan, uni dunyoning butun sirlaridan voqif etgan to‘rt narsa budir: hikmat, aql, qanoat va adolat. Ilm tahsil etmoq, savod chiqarmoq va har narsani atrof­licha bilmoq – hikmatga; tadbir, sabr, nazokat, marhamat - aqlga; hayo, olijanoblik, o‘zini qo‘lga olmoq va o‘zining haq-huquqini bilmoq - qanoatga; to‘g‘rilik, va’daga vafo, ezgu ishlar qilmoq va yaxshi hosiyatli bo‘lmoq - adolatga tegishlidir. Bu sifatlarning barisi bir odamda mujas­sam bo‘lsa, dunyodagi eng buyuk mavqe ham uni gangitib qo‘y­maydi. Eng katta kulfat ham uni sarosimaga solib qo‘ymay­di. Bunday odam, atrofida o‘zini quvontirmaydigan nar­salarning borligidan g‘am yemaydi, o‘zida mavjud narsalar­dan mahrum bo‘lsa, ranjimaydi. Boshiga falokat kelsa, o‘zini yo‘qotib qo‘y­maydi. Hikmat bitmas-tuganmas xazina­dir. Xarjlaganing bilan u kamaymaydi. Asraganing bilan unga nuqson yetmaydi. Hikmat shunday liboski, kiyganing bilan eskirmaydi”. Har bir notiq iqtidorli yozuvchi va olim Tohir Malikning bu fikrlariga amal qilishlari lozim.
Ulug‘ mutafakkir Abu Mansur Moturidiyning quyidagi hik­matlari har qanday insonni fikrlashga, o‘ylashga majbur qiladi.
“Qurolingni ilmdan yasa”. “Martaba-yu izzatni ilm­dan izla”. “O‘rgan va o‘zgalarga o‘rgat”. “Kam gapir, oz yegin-u kam uxla”.
Notiq, ma’ruzachi talabalarga, yosh o‘qituvchilarga ilm-fanning ahamiyati mavzusida ma’ruza o‘qiyotganida bu hik­mat­lardan gaplari o‘rtasida foydalansa, nutqning ta’sir kuchi oshadi.