Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkеnt davlat

7.3.5. Hamroh komponentlar zaxiralarini hisoblash xususiyatlari 
Foydali hamroh komponentlarni aniqlash va baholash asosiy foydali 
qazilma boʻyicha sanoat ahamiyatiga ega boʻlgan konlardagina 
maqsadga muvofiq boʻladi. Shuning uchun hamroh komponentlarning 
zaxiralari, asosiy foydali komponentlar zaxiralari hisoblangan 
konturlarda hisoblanadi. Odatda hamroh foydali komponentlar orasida 
foydali minerallarda tarqoq holda uchraydigan foydali minerallar va 
elementlar ajratiladi. Koʻpincha foydali qazilma konlari chegaralarida 
qoplovchi jinslarda yotuvchi yoki asosiy foydali qazilma uyumlari 
oraliqlarida yotadigan hamroh foydali qazilmalar ham ajratiladi. 
Hamroh foydali qazilmalarning zaxiralari odatda asosiy foydali 
qazilmani ochuvchi(kesib oʻtuvchi) razvedka kesimlarini namunalash va 
hujjatlashtirish natijalari boʻyicha hisoblanadi. 
Hamroh komponentlarning zaxiralarini hisoblash va baholash 
guruhlangan namunalar analizlari natijalari, ma’danlarning maxsus 
mineralogik-geokimyoviy 
va 
texnologik 
tadqiqotlari, 
xususan, 
monomineral namunalar, boyitish va qayta ishlash mahsulotlarining 
miqdoriy analizlari natijalari boʻyicha olib boriladi. 
Koʻp sonli oddiy namunalarni bitta guruhga birlashtirish hamroh 
komponentlarning analizlari sonini keskin kamaytiradi. Lekin, shu bilan 
bir qatorda, hisob bloklaridagi fazoviy joylashuv qonuniyatlarini 
aniqlashning mufassalligini kamaytiradi. Shuning uchun hamroh 
komponentlarning konkret bloklardagi zaxiralarining toifalari asosiy 

---

139
komponentlarning zaxiralaridan pastroq tasniflanadi va odatda C
1
toifasidan yuqori boʻlmaydi. 
Boyitiladigan ma’danlardagi tarqoq elementlarning zaxiralarini 
hisoblash konditsiyalari har bir foydali mineral boʻyicha alohida, ularni 
foydali mahsulotga ajratib olinishiga qarab belgilanadi. Tarqoq 
elementlardan foydalanishning maqsadga muvofiqligi uning zavodda 
qayta ishlash mahsulotidagi ruxsat etilgan minimal miqdori bilan ularni 
tovar mahsulotga ajratish bilan bogʻliq boʻlgan qoʻshimcha sarf-
xarajatlarni hisobga olgan holda baholanadi.